Fyrsti skóla­dag­ur vetr­ar­ins mark­ar nýtt upp­haf. Vet­ur­inn sem leið ein­kennd­ist af viljaþreki og sam­hug þeirra sem bera ábyrgð á skóla­starfi. Mennta­kerfið bar ár­ang­ur sem erfiði, og það tókst að út­skrifa alla ár­ganga í vor. Ég er full­viss um að það sem meðal ann­ars tryggði góðan ár­ang­ur síðasta vet­ur var sam­ráð og gott upp­lýs­ingaflæði. Á ann­an tug sam­ráðsfunda voru haldn­ir með lyk­ilaðilum mennta­kerf­is­ins, all­ir sýndu mikla ábyrgð og lögðu hart að sér við að tak­ast á við áskor­an­ir með fag­leg­um hætti.

Það er mik­il­vægt að halda áfram góðu sam­ráði til að tryggja ár­ang­ur. Fyr­ir helgi skrifuðu full­trú­ar lyk­ilaðila í starf­semi grunn­skól­anna und­ir sam­eig­in­lega yf­ir­lýs­ingu um leiðarljós skól­anna. Þar lof­um við að gera allt hvað við get­um til að tryggja áfram skólastarf með um­hyggju, sveigj­an­leika og þraut­seigju að leiðarljósi.

Mark­miðið er að tryggja mennt­un en ekki síður ör­yggi. Því voru gefn­ar út leiðbein­ing­ar til skóla og fræðsluaðila, með það að mark­miði að auðvelda skipu­lagn­ingu skóla­starfs og sam­eig­in­leg­an skiln­ing á regl­um sem gilda. Með þeim er ít­rekuð sú ábyrgð sem hvíl­ir nú á skól­um og fræðsluaðilum; eft­ir­fylgni við sótt­varn­a­regl­ur með ör­yggi og vel­ferð nem­enda, kenn­ara og starfs­fólks að leiðarljósi. Ábyrgð sem hvíl­ir á fram­halds- og há­skóla­nem­end­um er ekki síður mik­il. Ein­stak­lings­bundn­ar sótt­varn­ir vega þungt í bar­átt­unni og jafn­framt þurf­um við að sýna hvert öðru til­lits­semi og virðingu.

Vissu­lega urðu trufl­an­ir á skóla­starfi í vet­ur. Áskor­an­ir mæta okk­ur á nýju skóla­ári en munu þó ekki slá tón­inn fyr­ir kom­andi vet­ur. Reynsl­unni rík­ari ætl­um við að láta skóla­starfið ganga eins vel og hægt er. Vellíðan nem­enda, fé­lags­leg virkni og vel­ferð þeirra til lengri tíma er efst á for­gangslista sam­fé­lags­ins. Víða um heim hafa börn ekki kom­ist í skóla í hálft ár og marg­ir ótt­ast var­an­leg áhrif á sam­fé­lög. Því er það sett í for­gang á Íslandi að hlúa að vel­ferð nem­enda. Sam­kvæmt samn­ingi Sam­einuðu þjóðanna um rétt­indi barns­ins eiga öll börn rétt á mennt­un.

Ljóst er að ís­lenska mennta­kerfið vann af­rek síðastliðinn vet­ur; skól­ar héld­ust opn­ir og nem­end­ur náðu flest­ir sín­um mark­miðum. Nú höf­um við öll eitt sam­eig­in­legt mark­mið; að standa vörð um skóla­kerfið okk­ar og sækja fram til að tryggja framúrsk­ar­andi mennt­un á öll­um skóla­stig­um. Kynnt verður til­laga til þings­álykt­un­ar um mennta­stefnu til árs­ins 2030 á haustþingi, þar sem mennt­un lands­manna er í önd­vegi. Mennta­stefn­an er afrakst­ur mik­ill­ar sam­vinnu allra helstu hagaðila. Það er til­hlökk­un að kynna hana og ég full­yrði að öfl­ugt mennta­kerfi mun vera lyk­ilþátt­ur í því að efla sam­keppn­is­hæfni þjóðar­inn­ar. Til að mennta­kerfið sé öfl­ugt, þarf það að vera fjöl­breytt og hafa í boði nám við hæfi hvers og eins.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 25. ágúst 2020.

Góð mennt­un er grund­völl­ur vel­sæld­ar þjóða. Á mánu­dag geng­ur nýtt skóla­ár í garð og metaðsókn er í nám. Það er þjóðhags­lega mik­il­vægt að skól­arn­ir komi sterk­ir inn í haustið. Um all­an heim eru skól­ar ekki að opna með hefðbundn­um hætti í haust, og í sum­um lönd­um hafa börn ekki farið í skól­ann síðan í fe­brú­ar. Skaðinn sem hlýst af því til lengri tíma er ómet­an­leg­ur.

Enn er með öllu óvíst hvenær far­ald­ur­inn geng­ur yfir. Nú, þegar við erum stödd í ann­arri bylgju far­ald­urs­ins hafa stjórn­völd skerpt aft­ur á sótt­vörn­um og hert aðgerðir. Ef­laust eru það von­brigði í huga margra en reynsl­an sýn­ir okk­ur að sam­taka náum við mikl­um ár­angri. Í vet­ur tók­um við hönd­um sam­an til að tryggja mennt­un og vel­ferð nem­enda. Og það tókst! All­ir ár­gang­ar náðu að út­skrif­ast í vor og Ísland var eitt af fáum ríkj­um í heim­in­um sem hélt skól­um opn­um á meðan far­ald­ur­inn stóð sem hæst.

Sam­eig­in­leg yf­ir­lýs­ing: Um­hyggja, sveigj­an­leiki og þraut­seigja

Rétt viðbrögð ráða mestu um áhrif áfalla. Við sjá­um fram á ann­an skóla­vet­ur þar sem veir­an mun hafa áhrif á skólastarf. Því hef­ur um­fangs­mikið sam­ráð átt sér stað á síðustu vik­um. Kenn­ara­for­yst­an, á annað hundrað skóla­stjórn­end­ur, kenn­ar­ar og sér­fræðing­ar hafa fjar­fundað með mér og sótt­varn­ar­yf­ir­völd­um. Á fund­un­um var rætt um skipu­lag fram­halds- og há­skóla­starfs í upp­hafi nýs skóla­árs en einnig hvernig skól­ar geta upp­fyllt skyld­ur sín­ar gagn­vart nem­end­um, í sam­ræmi við sótt­varn­a­regl­ur.

Fram­halds- og há­skól­ar eru þegar byrjaðir að skipu­leggja starf sitt og blanda sam­an fjar- og staðkennslu. Fjöl­marg­ir munu leggja áherslu á að taka vel á móti ný­nem­um, enda er mik­il­vægt að ný­nem­ar geti kynnst og lært inn á nýja skóla og náms­kerfi. All­ir eru sam­stiga í því að nú sé tæki­færi fyr­ir skóla og kenn­ara að efla sig í tækn­inni og auka þekk­ingu og gæði fjar­kennslu.

Ég fann strax mikla sam­stöðu og vilja hjá öll­um sem tengj­ast mennta­kerf­inu að standa sam­an í þessu verk­efni. Því ákváðum við, Sam­band ís­lenskra sveit­ar­fé­laga, Kenn­ara­sam­band Íslands og Fé­lag fræðslu­stjóra og stjórn­enda skóla­skrif­stofa, að gefa út sam­eig­in­lega yf­ir­lýs­ingu um skóla­starfi á tím­um kór­ónu­veirunn­ar. Um­hyggja, sveigj­an­leiki og þraut­seigja verða leiðarljósið okk­ar í haust. Við telj­um mik­il­vægt að all­ir nem­end­ur njóti mennt­un­ar óháð fé­lags- og menn­ing­ar­leg­um bak­grunni og þarf sér­stak­lega að huga að nem­end­um í viðkvæmri náms­stöðu, nýj­um nem­end­um og fram­kvæmd kennslu í list- og verk­grein­um.

Leiðbein­ing­ar: Fram­halds- og há­skól­ar

Mark­mið okk­ar allra er að tryggja mennt­un en ekki síður ör­yggi og vel­ferð nem­enda, kenn­ara og starfs­fólks skól­anna. Það var því einnig ákveðið að gefa út leiðbein­ing­ar til skóla og fræðsluaðila, með það að mark­miði að auðvelda skipu­lagn­ingu skóla­starfs og sam­eig­in­leg­an skiln­ing á regl­um sem gilda. Með þeim er ít­rekuð sú ábyrgð sem hvíl­ir nú á skól­um og fræðsluaðilum; eft­ir­fylgni við sótt­varn­ar­regl­ur með ör­yggi og vel­ferð nem­enda, kenn­ara og starfs­fólks að leiðarljósi. Þar er einnig ít­rekað að fram­kvæmd náms og skipu­lag geti breyst með áhættu­stig­um og tak­mörk­un­um, en mik­il­vægt sé að fylgj­ast með líðan allra nem­enda. Þá er lögð áhersla er lögð á gott upp­lýs­ingaflæði til nem­enda, for­ráðamanna, kenn­ara og starfs­fólks um stöðu mála, úrræði og stuðning sem í boði er.

Þings­álykt­un: Mennta­stefna til framtíðar

Með nýrri heil­stæðri mennta­stefnu til árs­ins 2030 mun­um við standa vörð um og efla skóla­kerfið okk­ar. Til­laga að þings­álykt­un um mennta­stefn­una verður lögð fyr­ir Alþingi í haust. Mark­mið stjórn­valda með þess­ari mennta­stefnu er að veita framúrsk­ar­andi mennt­un með áherslu á þekk­ingu, vellíðan, þraut­seigju og ár­ang­ur í um­hverfi þar sem all­ir skipta máli og all­ir geta lært. Mennta­stefn­an er mótuð í breiðu sam­starfi, meðal ann­ars með aðkomu fjöl­margra full­trúa skóla­sam­fé­lags­ins sem tóku þátt í fundaröð ráðuneyt­is­ins um mennt­un fyr­ir alla, svo og full­trú­um sveit­ar­fé­laga, for­eldra, nem­enda, skóla­stjórn­enda og at­vinnu­lífs­ins.

Mik­il áhersla er lögð á að kennsla og stjórn­un mennta­stofn­ana verði framúrsk­ar­andi og að all­ir hafi jöfn tæki­færi til mennt­un­ar. Nám­skrá, náms­um­hverfi og náms­mat þarf að styðji við hæfni til framtíðar og mennta­stefna trygg­ir fram­kvæmd og gæði skóla- og fræðslu­starfs.

Þess­ir óvissu­tím­ar sem við lif­um nú sýna að allt mennta­kerfið hef­ur getu til að standa sam­an með sam­taka­mátt að leiðarljósi. Það er mik­il­væg­ara nú en nokkru sinni fyrr að móta mennta­stefnu, sem veit­ir von um betri framtíð.

Ég tel að mennt­un og hæfni sé lyk­il­for­senda þess að Ísland geti mætt áskor­un­um framtíðar­inn­ar, sem fel­ast meðal ann­ars í örum breyt­ing­um á sam­fé­lagi, nátt­úru og tækni. Það er því okk­ar brýn­asta vel­ferðar­mál til framtíðar, að tryggja aðgang að góðu og sterku mennta­kerfi. Næstu fjár­lög og fjár­mála­stefna mun ein­kenn­ast af því grund­vall­ar­sjón­ar­miði að setja mennt­un þjóðar­inn­ar í for­gang.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 22. ágúst 2020.

Á liðnu vori var kór­ónu­veir­an bremsa á sam­fé­lags­lega virkni. Leik­hús­um var lokað. Tón­leik­um var af­lýst. Mörg­um skóla­bygg­ing­um læst. Vinnustaðir sendu starfs­fólk heim og göt­urn­ar tæmd­ust. Samstaða ríkti um að kveða veiruna í kút­inn og aðgerðir skiluðu ár­angri.

Þótt veir­an hafi upp­vak­in minnt á sig á und­an­förn­um vik­um er mik­il­vægt að halda sam­fé­lag­inu virku. Finna ábyrg­ar leiðir til að lifa líf­inu; halda skól­um opn­um, fyr­ir­tækj­um gang­andi, list­a­lífi kviku. Heilsa þjóðar­inn­ar ræðst nefni­lega af mörg­um þátt­um, and­legri nær­ingu og líðan, sam­skipt­um við aðra, já­kvæðum hugs­un­um og frelsi.

Sótt­varn­a­regl­ur taka í aukn­um mæli mið af því. Í fram­halds- og há­skól­um eru nánd­ar­mörk nú einn metri í stað tveggja í vor. Börn í grunn- og leik­skól­um þurfa ekki að lúta nánd­ar­regl­um og heim­ild hef­ur feng­ist til æf­inga og keppni í íþrótt­um. Hár- og snyrti­stof­ur standa opn­ar að upp­fyllt­um ákveðnum skil­yrðum og þjón­usta af ýms­um toga blómstr­ar. Listviðburðir eru enn tak­mörk­un­um háðir, þar sem nánd­ar- og fjölda­sam­komu­regl­ur gera menn­ing­ar­starf ým­ist ómögu­legt eða fjár­hags­lega óráðlegt. Slíkt get­ur menn­ing­arþjóð ekki látið stöðva sig og við get­um fundið leiðir til að njóta menn­ing­ar og lista. Til dæm­is standa von­ir til að gild­andi nánd­ar­regl­ur í skól­um og íþrótt­a­starfi fá­ist fyrr en síðar yf­ir­færðar á leik­húsið, svo leik­ar­ar á sviði geti hafið æf­ing­ar. Með bein­um stuðningi hins op­in­bera gæti viðburðahald haf­ist, þrátt fyr­ir regl­ur um há­marks­fjölda. Hug­mynd­ir í þá veru hafa verið rædd­ar, þar sem stuðning­ur­inn fæli frek­ar í sér hvata til auk­inn­ar menn­ing­ar­virkni frek­ar en bæt­ur vegna glataðra tæki­færa. Sam­hliða þarf að tryggja lista­mönn­um rétt­indi sam­bæri­leg þeim sem launþegar al­mennt njóta, en sjálf­stætt starf­andi lista­fólk hef­ur í mörg­um til­vik­um fallið milli skips og bryggju þegar kem­ur að rétti til at­vinnu­leys­is­bóta.

Al­menn­ar sótt­varn­a­regl­ur, aðgerðir á landa­mær­um, per­sónu­legt hrein­læti og ábyrg hegðun hvers og eins okk­ar er for­senda þeirr­ar sam­fé­lags­legu virkni sem við æskj­um. Við get­um með rétt­um viðhorf­um og lausnamiðaðri hugs­un blásið lífi í menn­ing­ar­starf og þannig sam­fé­lagið allt. Við get­um fylgt ís­lenska ferðasumr­inu eft­ir með ís­lensk­um menn­ing­ar­vetri. Und­an­farn­ir mánuðir hafa sýnt að við búum í sterku sam­fé­lagi, því þrátt fyr­ir for­dæma­laus­ar aðstæður er staðan al­mennt góð. At­vinnu­stig er betra en ótt­ast var, kaup­mátt­ur og einka­neysla er meiri, op­in­ber­ar fram­kvæmd­ir að aukast og skólastarf er að hefjast. Með sam­stöðu og bjart­sýni að leiðarljósi mun­um við sigr­ast á aðstæðunum.

Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 15. ágúst 2020.

Við mót­un far­sæll­ar efna­hags­stefnu þjóðríkja er ein­blínt á að auka sam­keppn­is­hæfni og styrkja viðnámsþrótt­inn. Þeim ríkj­um sem hafa þetta tvennt að leiðarljósi vegn­ar vel.

Ísland hef­ur verið þeirr­ar gæfu aðnjót­andi að efna­hag­ur heim­ila, fyr­ir­tækja og staða hins op­in­bera hef­ur styrkst mikið á und­an­förn­um árum. Vegna þess­ar­ar hag­felldu stöðu hef­ur rík­is­stjórn­in getað mótað mark­viss­ar aðgerðir til að styðja við hag­kerfið, lyk­ilþætt­ir í þeirri stefnu eru að fjár­festa í mennt­un og menn­ingu.

Í stjórn­arsátt­mála rík­is­stjórn­ar­inn­ar kem­ur fram að öf­ugt mennta­kerfi sé meg­in­for­senda fram­fara og kjarn­inn í ný­sköp­un þjóðar­inn­ar til framtíðar.

Við vilj­um að stærri hlut­ur hag­kerf­is­ins sé drif­inn áfram af hug­viti og stuðlað sé að auk­inni verðmæta­sköp­un í öllu hag­kerf­inu. Með því fæst meira jafn­vægi í þjóðarbú­skap­inn og minni sveifl­ur verða í gjald­eyr­is­sköp­un. Til þess að búa til slíkt um­hverfi, þar sem ný­sköp­un blómstr­ar og verkvit, þarf skýra stefnu í mennta­mál­um og ár­ang­ur. Mennta­stefn­an tek­ur mið af þessu hug­ar­fari og ég hlakka til að kynna hana.

Stærsta sam­fé­lags­verk­efnið okk­ar er að skól­arn­ir komi sterk­ir inn í haustið. Um all­an heim eru skól­ar ekki að opna með hefðbund­um hætti í haust og skaðinn sem hlýst af því til lengri tíma er ómet­an­leg­ur. Við verðum öll sem eitt að leggja mikið af mörk­um til að tryggja sterka stöðu allra skóla­stiga í land­inu. Á næstu dög­um fer af stað um­fangs­mikið sam­ráð og sam­vinna við alla lyk­ilaðila til að stuðla að því að það verði að raun­inni.

Skól­ar gegna þjóðhags­lega mik­il­vægu hlut­verki og lengri tíma skóla­lok­un er óæski­leg. Það er þjóðahags­lega mik­il­vægt að for­gangsraða í þágu skóla­kerf­is­ins. Stjórn­völd hafa aukið veru­lega fjár­veit­ing­ar til mennta­kerf­is­ins. Ég full­yrði að slík ráðstöf­un sé ein sú arðbær­asta sem sam­fé­lagið legg­ur í og við for­gangs­röðum í þágu mennt­un­ar. Öll heims­byggðin stend­ur frammi fyr­ir veru­leg­um áskor­un­um á tím­um far­sótt­ar og sótt er að grunn­sam­fé­lags­gerðinni.

Á Íslandi höf­um við alla burði til þess að sækja fram á þeim sviðum sem eru okk­ur dýr­mæt­ust. Við höld­um áfram að for­gangsraða í þágu framtíðar­inn­ar í sam­vinnu hvert við annað.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 6. ágúst 2020.