Author: einar

Garðyrkju­skól­inn á Reykj­um hef­ur í rúm 80 ár verið bak­beinið í ís­lensku garðyrkju­námi. Skól­inn hef­ur menntað fólk til starfa í garðyrkju­tengd­um at­vinnu­grein­um og skapað þekk­ingu sem hef­ur sjald­an verið mik­il­væg­ari en nú.

Þegar Land­búnaðar­há­skóli Íslands tók til starfa árið 2005 var starf­semi Garðyrkju­skól­ans færð und­ir hinn nýja skóla, að frum­kvæði Garðyrkju­skóla rík­is­ins. Starf­sem­in hélt áfram á Reykj­um, en yf­ir­stjórn skól­ans færðist til Hvann­eyr­ar. Ætluð sam­legð af há­skóla­starf­semi LBHÍ og fram­halds­skóla­starf­semi Reykja hef­ur hins veg­ar ekki raun­gerst, enda hef­ur komið á dag­inn að þarf­irn­ar eru ólík­ar. Lyk­ilfólk hef­ur talið að skól­arn­ir eigi ekki leng­ur sam­leið og ætlaður ávinn­ing­ur af nánu sam­starfi hef­ur því ekki gengið eft­ir að öllu leyti.

Full­trú­ar garðyrkj­unn­ar hafa kallað eft­ir breyt­ing­um á nú­ver­andi fyr­ir­komu­lagi og því fól ég sér­fræðing­um ráðuneyt­is­ins að kanna málið vand­lega og gera til­lög­ur, ef slíkra reynd­ist þörf. Útgangspunkt­ur­inn var að tryggja sem best starf­sem­ina á Reykj­um, starfs­ör­yggi þeirra sem þar starfa og hags­muni nem­enda. Að vel at­huguðu máli var ákveðið að efla námið á Reykj­um, skilja það frá LBHÍ og vinna með Fjöl­brauta­skóla Suður­lands – ein­um öfl­ug­asta starfs­mennta­skóla lands­ins. Við þá breyt­ingu þarf að huga vel að stjórn­sýslu­regl­um, fag­leg­um kröf­um til mennta­stofn­ana, fjár­veit­ing­um til starf­sem­inn­ar og rétt­ind­um starfs­fólks og nem­enda.

Við und­ir­bún­ing breyt­ing­anna þarf að huga að starfs­ör­yggi og fjölda stöðugilda á Reykj­um og vissa að skap­ast um fjár­mögn­un garðyrkju­náms­ins. Tryggja þarf af­not af jarðnæði og eign­um, bæta aðgengi nem­enda að aðstöðu til verk­legr­ar kennslu og fjár­festa til framtíðar. Þá fel­ast ótelj­andi tæki­færi í sam­starf­inu við aðrar deild­ir Fjöl­brauta­skól­ans, þar sem garðyrkju­nem­ar geta stundað viðbót­ar­nám í öðrum grein­um og öf­ugt. Sam­band Fjöl­brauta­skól­ans við at­vinnu­líf á Suður­landi er sterkt og við blas­ir að nem­end­ur á Reykj­um njóti góðs af frá­bæru starfi og ný­sköp­un einka­rek­inna gróðrar­stöðva á Suður­landi. Und­ir­bún­ing­ur breyt­inga geng­ur vel og þarfagrein­ing­ar skól­anna liggja fyr­ir, en þær hafa m.a. verið unn­ar með full­trú­um Garðyrkju­skól­ans og at­vinnu­lífi garðyrkj­unn­ar.

Nokk­ur umræða hef­ur skap­ast um Reyki á und­an­förn­um miss­er­um og m.a. hafa stjórn­mála­menn kvatt sér hljóðs með greina­skrif­um og fyr­ir­spurn­um. Ég fagna aukn­um áhuga á mál­inu, enda er það mark­mið allra málsaðila að tryggja viðveru og vöxt hins glæsi­lega mennt­a­starfs sem fram fer á Reykj­um. Ábend­ing­ar nem­enda og kenn­ara eru jafn­framt gott inn­legg í sam­vinn­una, sem er í full­um gangi, svo hinir sögu­frægu Reyk­ir muni blómstra um ókomna tíð.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknar og mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 23. mars 2021.

Íslenska þjóðin hef­ur um nokk­urt skeið verið þátt­tak­andi í stóru og fjöl­breyttu grunn­nám­skeiði í vís­ind­um. Þar er m.a. fjallað um hvernig vís­inda­menn nýta vís­inda­leg­ar niður­stöður og aukna þekk­ingu til að byggja und­ir stöðumat og mögu­lega þróun. Þeir hika ekki við að skipta um skoðun eða breyta mati sínu ef vís­inda­leg­ar mæl­ing­ar gefa til­efni til, eða til að mæta ófyr­ir­sjá­an­legri þróun.

Loðna, jarðhrær­ing­ar og far­sótt

Vís­indi og rann­sókn­ir tengj­ast með bein­um hætti mörg­um af stóru spurn­ing­un­um sem Íslend­ing­ar leita svara við. Stofn­stærðarmæl­ing­um á fiski­stofn­um og afla­heim­ild­um, jarðskjálfta­virkni á Reykja­nesi og lík­um á eld­gosi. Aðgerðum sótt­varna­lækn­is vegna Covid-19, vökt­un og viðbrögðum við snjóflóðum og skriðuföll­um, hag­nýt­ingu upp­lýs­inga­tækni og fjar­skipta til að halda sam­fé­lag­inu gang­andi í miðjum heims­far­aldri o.s.frv.

Öllum ætti því að vera ljóst að rann­sókn­ir og hag­nýt­ing vís­inda­starfs er mik­il­væg for­senda fyr­ir þróun sam­fé­lags­ins og er þá eng­inn hluti þess und­an­skil­inn. Kennslu­dæm­in í nám­skeiðinu sem við sitj­um nú hafa einnig leitt hug­ann að því frá­bæra og öfl­uga vís­inda­fólki og stofn­un­um sem við eig­um.

Í áætl­un vís­inda- og tækni­ráðs eru m.a. til­greind­ar aðgerðir sem eru á ábyrgð mennta- og menn­ing­ar­málaráðuneyt­is. „Mik­il­vægt er að vís­indastarf nýt­ist ís­lensku sam­fé­lagi í stefnu­mót­un og lýðræðis­leg­um ákvörðunum. Ekki verður unnt að ná tök­um á sam­fé­lags­leg­um áskor­un­um, svo sem lýðheilsu­vanda­mál­um og lofts­lags­vá, nema stefnu­mót­andi aðilar og al­menn­ing­ur hafi greiðan aðgang að áreiðan­legri þekk­ingu.“ Með þessu er ætl­un­in að skapa um­gjörð sem trygg­ir sýni­leika vís­inda, stuðlar að auk­inni þekk­ingu á aðferðum vís­inda, eyk­ur skiln­ing, traust og virðingu fyr­ir niður­stöðum vís­inda og sér­fræðiþekk­ing­ar, trygg­ir aðgang að gagn­reynd­um upp­lýs­ing­um og vinn­ur mark­visst gegn áhrif­um fals­frétta og rangra upp­lýs­inga í sam­fé­lag­inu.

Stærsta út­hlut­un Rann­sókna­sjóðs frá upp­hafi

Rann­sókna­sjóður gegn­ir lyk­il­hlut­verki við fjár­mögn­un vís­inda­verk­efna hér á landi. Hann styður verk­efni á öll­um sviðum vís­inda og veit­ir fjór­ar teg­und­ir styrkja til doktorsnema, nýdok­tora, rann­sókn­ar­verk­efna og önd­veg­is­styrki til stórra verk­efna sem skara fram úr á sínu sviði og hafa alþjóðlega teng­ingu.

Úthlut­un styrkja úr sjóðnum hef­ur aldrei verið hærri en nú og fleiri ný verk­efni njóta stuðnings en áður – alls 82 tals­ins. Sjóður­inn hef­ur frá ár­inu 2004 verið leiðandi sam­keppn­is­sjóður hér á landi, en hlut­verk hans er að styrkja vís­inda­rann­sókn­ir og rann­sókn­artengt fram­halds­nám á Íslandi. Síðustu ár hafa fram­lög til sjóðsins verið um 2,5 millj­arðar kr. en á síðasta ári bætt­ist við 776 millj­óna Covid-fram­lag. Á þessu ári voru fjár­veit­ing­ar hins veg­ar hækkaðar í 3,7 millj­arða, í sam­ræmi við stefnu vís­inda- og tækni­ráðs frá síðasta ári.

Um 2 millj­arðar kr. renna til eldri verk­efna en styrk­veit­ing­ar til nýrra verk­efna nema á 1,3 millj­örðum kr. á ár­inu. Rann­sókna­sjóður styrk­ir einnig þátt­töku ís­lenskra aðila í mörg­um alþjóðlega sam­fjár­mögnuðum verk­efn­um.

Bú­ast má við að heild­ar­fram­lag vegna nýju verk­efn­anna verði um 4 millj­arðar áður en yfir lýk­ur, enda ná verk­efn­in yf­ir­leitt yfir þriggja ára tíma­bil. Á grund­velli þess­ara rann­sókna, og annarra sem sjóður­inn hef­ur stutt, skap­ast þekk­ing sem hjálp­ar okk­ur að þróa sam­fé­lagið okk­ar og bæta lífs­gæðin.

Skýrt merki um öfl­ugt vís­indastarf

Um­sókn­um í Rann­sókna­sjóð hef­ur fjölgað und­an­far­in ár og ár­ang­urs­hlut­fallið hafði lækkað stöðugt þar til nú. Með stækk­un sjóðsins hef­ur þró­un­inni verið snúið við, því þrátt fyr­ir 402 um­sókn­ir var ár­ang­urs­hlut­fallið nú rúm 20% og hef­ur ekki verið hærra síðan 2017. Þessi mikla eft­ir­spurn er til marks um öfl­ugt vís­indastarf á Íslandi, metnað vís­inda­fólks og vís­bend­ing um framtíðarávinn­ing fyr­ir okk­ur öll.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknar og mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 20. mars 2021.

Ef hand­verk iðnmenntaðra væri fjar­lægt úr ís­lensku sam­fé­lagi væri tóm­legt um að lit­ast. Sem mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra hef ég lagt ríka áherslu á iðnnám og rétt­indi þeirra sem velja þá náms­leið. Þess vegna hef ég gert grund­vall­ar­breyt­ing­ar á skipu­lagi iðnnáms. Umræða um iðnnám hef­ur breyst og ásókn­in stór­auk­ist á ör­fá­um árum. Fag­stétt­ir sem glímdu við mikla mann­eklu horfa fram á breytt­an veru­leika og færniþarf­ir sam­fé­lags­ins eru bet­ur upp­fyllt­ar en áður.

Íslenskt iðnnám stend­ur mjög vel í sam­an­b­urði við er­lent, enda kenn­ar­ar vel menntaðir, þeir búa að fjöl­breyttri reynslu og náms­braut­irn­ar metnaðarfull­ar. Gerðar eru rík­ar kröf­ur til nema um aga, iðni og fag­mennsku í vinnu­brögðum og tengsl iðnnáms­ins við at­vinnu­lífið hafa ávallt verið sterk.

Hingað til hafa þeir ein­ir lokið iðnnámi sem hafa út­vegað sér náms­samn­ing hjá meist­ara í sínu fagi. Fyr­ir­komu­lagið hef­ur um margt gengið vel, en hitt er ein­kenni­legt að skól­inn hafi ekki ábyrgst að all­ir iðnnem­ar hafi jöfn tæki­færi til að ljúka námi. Ótal dæmi eru til um nem­end­ur sem hafa horfið frá iðnnámi að lokn­um bók­lega hlut­an­um, þar sem þeir hafa ekki kom­ist á samn­ing, og leitað á önn­ur mið þótt hjartað hafi slegið með iðninni.

Slíkt er óviðun­andi og því hef ég gefið út nýja reglu­gerð sem fær­ir ábyrgðina á vinnustaðanámi yfir á skól­ana sjálfa. Nem­end­um verður að sjálf­sögðu áfram heim­ilt að leita sér að samn­ingi, í sam­ráði við sinn skóla, en skól­inn mun tryggja að all­ir nem­end­ur hljóti þjálf­un og leiðsögn við raunaðstæður, ým­ist á ein­um vinnustað eða mörg­um og í skól­an­um sjálf­um ef ekki tekst að bjóða hefðbundið vinnustaðanám. Sam­hliða hætt­ir skól­inn að meta nem­end­ur út frá samn­ings­tíma þeirra, og horf­ir fyrst og fremst til skil­greindra hæfniþátta við mat á færni þeirra og hand­bragði. Með þeim hætti verður námið mark­viss­ara og nem­end­ur hafa mögu­leika á að út­skrif­ast fyrr.

Önnur stór kerf­is­breyt­ing er til meðferðar á Alþingi, en þar mælti ég ný­verið fyr­ir frum­varpi um breyt­ing­ar á aðgangs­skil­yrðum í há­skóla. Minn vilji er sá, að í stað þess að hand­haf­ar stúd­ents­prófa fái ein­ir aðgang að há­skól­um standi þeir opn­ir fyr­ir öll­um sem lokið hafa prófi á þriðja hæfniþrepi í fram­halds­skóla – þ.m.t. þeim sem hafa tekið loka­próf í iðnnámi. Slík breyt­ing er ekki bara rétt­læt­is­mál, held­ur lík­leg til að efla há­skól­ana, sem fá til sín nem­end­ur með frá­bær­an und­ir­bún­ing fyr­ir há­skóla­nám.

Breyt­ing­in mun von­andi líka hafa já­kvæð áhrif á viðhorf for­eldra sem áður hvöttu frek­ar börn­in sín í hefðbundið bók­nám, ekki síst vegna þess að bók­námið tryggði aðgang að fjöl­breytt­ari mögu­leik­um en hand­verkið. Þess­ar breyt­ing­ar munu verða til þess að all­ir fái tæki­færi til að fylgja hjart­anu þegar kem­ur að námsvali.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknar og mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 13. mars 2021.