Category: Greinar

Categories
Fréttir Greinar

Nóbelsverðlaunin í hagfræði 2023 snúast um launaþróun kynjanna

Deila grein

24/10/2023

Nóbelsverðlaunin í hagfræði 2023 snúast um launaþróun kynjanna

Claudia Gold­in hlaut Nó­bels­verðlaun­in í hag­fræði í ár fyr­ir að efla skiln­ing okk­ar á stöðu kvenna á vinnu­markaði. Hagrann­sókn­ir Gold­in ná yfir síðustu 200 ár og fjalla um stöðu kvenna á banda­rísk­um vinnu­markaði og veg­ferðina að auknu launa­jafn­rétti. Rann­sókn­ir henn­ar hafa hrakið hefðbundn­ar álykt­an­ir um hvaða breyt­ur leiði til auk­ins jafn­rétt­is. Fyr­ir rann­sókn­ir Gold­in var talið að auk­inn hag­vöxt­ur leiddi til auk­ins jafn­rétt­is á vinnu­markaðinum. Í rann­sókn­um sem birt­ar voru árið 1990 sýndi Gold­in fram á að það var ekki fyrr en á tutt­ug­ustu öld­inni, þegar störf­um í þjón­ustu­geir­an­um fjölgaði og mennt­un á fram­halds­skóla­stigi þróaðist, að launamun­ur kynj­anna fór að minnka.

Vænt­ing­ar um barneign­ir skýra launamun

Á tutt­ug­ustu öld jókst mennt­un­arstig kvenna stöðugt og hafði áhrif á að minnka launamun­inn fram af. Önnur stór skýri­breyta er aðgang­ur kvenna að getnaðar­varn­arpill­unni árið 1961 í Banda­ríkj­un­um, þar sem hún gerði kon­um kleift að skipu­leggja náms- og starfs­fer­il­inn. Hefðbund­in sögu­skýr­ing á launamun kynj­anna var sú að kon­ur og karl­ar hefðu á unga aldri valið sér mennt­un, sem leiddi síðan til ákveðinna starfa sem væru mis­vel launuð. Gold­in komst hins veg­ar að því að sá launamun­ur sem enn er við lýði skýrist að stærst­um hluta af áhrif­um barneigna. Hagrann­sókn­ir Gold­in sýna fram á að launamun­ur kynj­anna minnkaði í nokkr­um skref­um. Laun kvenna hækkuðu í hlut­falli við laun karla á ár­un­um 1820-50, og svo aft­ur 1890-1930, áður en þau hækkuðu á ár­un­um 1980-2005 (sjá mynd 1).

Mestu breyt­ing­arn­ar eiga sér stað á átt­unda ára­tug síðustu ald­ar. Kyn­bund­inn launamun­ur hef­ur hald­ist nokkuð stöðugur í Banda­ríkj­un­um und­an­far­in 20 ár. Árið 2022 voru meðallaun kvenna 82% af því sem karl­ar höfðu að meðaltali. Meg­in­út­skýr­ing á því að launamun­ur­inn minnk­ar felst í vænt­ing­um, þ.e. ef ung kona stýr­ir því hvenær og hvort hún eign­ast barn og hef­ur meiri vænt­ing­ar um að kon­ur geti unnið fjöl­breytt störf, þá fjár­fest­ir hún meira í framtíð sinni. Á ár­un­um 1967-1979 jókst hlut­fall 20 og 21 árs kvenna sem væntu þess að vera í vinnu 35 ára úr 35% í 80%! Einn ann­ar mik­il­væg­ur áhrifa­vald­ur þess­ara umbreyt­inga, sem fylgdu pill­unni, var að kon­ur gátu frestað gift­ingu sem olli því sam­kvæmt Gold­in að þær tóku há­skóla­nám fast­ari tök­um, gátu hugsað sér sjálf­stæða framtíð og mótað sjálfs­mynd sína fyr­ir hjóna­band og fjöl­skyldu.

Leiðrétt­ur launamun­ur karla og kvenna á Íslandi er 4,3%

Sam­kvæmt rann­sókn Hag­stofu Íslands var óleiðrétt­ur launamun­ur karla og kvenna 9,1% árið 2022 og dróst sam­an frá fyrra ári úr 10,2%. Óleiðrétt­ur launamun­ur kynj­anna á Íslandi hef­ur minnkað hægt og bít­andi síðustu ára­tugi. Launamun­ur á Íslandi eykst eft­ir aldri og er mun­ur­inn 0,7% á meðal 24 ára og yngri og 16,3% á meðal 55-64 ára. Þessi niðurstaða er í sam­ræmi við rann­sókn sem Hag­stof­an gerði árið 2021 en þar kom fram að launamun­ur karla og kvenna dróst sam­an frá 2008 til 2020. Kyn­bund­in skipt­ing vinnu­markaðar í störf og at­vinnu­grein­ar skýr­ir að miklu leyti þann launamun sem er til staðar en áhrif mennt­un­arstigs og lýðfræðilegra þátta á launamun hafa minnkað, einkum seinni árin (sjá mynd 2).

Það er afar já­kvætt að launamun­ur kynj­anna haldi áfram að minnka enda er það hag­ur allra. Ísland er metið vera sá staður í ver­öld­inni þar sem best er að vera úti­vinn­andi kona, sam­kvæmt tíma­rit­inu Econom­ist og glerþaks­vísi­töl­unni.

Enn í dag hafa barneign­ir og hjú­skap­ur mik­il áhrif á launamun í Banda­ríkj­un­um

Launamun­ur kynj­anna út frá fram­halds­námi í Banda­ríkj­un­um hef­ur ekki breyst mikið frá ár­inu 2005 og Gold­in hef­ur verið að leita skýr­inga. Í bók sem hún gaf út árið 2021 kem­ur hún með þá kenn­ingu að störf­um sem fela í sér mikla yf­ir­vinnu og óvissu sé um að kenna. Fram kem­ur í lang­tíma­gögn­um þar sem fylgst er með lífi og tekj­um ein­stak­linga í Banda­ríkj­un­um að laun karla og kvenna eru áber­andi svipuð strax eft­ir fram­halds­nám eða há­skóla­nám. Á fyrstu árum starfs­fer­ils­ins er launamun­ur lít­ill hjá ný­út­skrifuðum há­skóla­nem­um og skýrist hann að mestu leyti af ólíku náms- og starfs­vali karla og kvenna. Karl­ar og kon­ur byrja nán­ast á sama tekju­grunni og hafa mjög svipuð tæki­færi. Það er ekki fyrr en lengra er liðið á æv­ina, um tíu árum eft­ir að há­skóla­námi lýk­ur, að mik­ill launamun­ur kem­ur í ljós hjá körl­um og kon­um, sér­stak­lega þeim kon­um sem eiga tvö börn.

Barneign­ir hafa ekki mik­il áhrif á launamun á Íslandi en yf­ir­vinna skýr­ir mun­inn

Þegar svo­kallaður leiðrétt­ur launamun­ur er skoðaður var hann 4,3% á Íslandi árið 2019. Þetta þýðir að ef karl­ar og kon­ur ynnu að jafnaði sömu störf, í sömu at­vinnu­grein­um, þá stæði eft­ir að kon­ur fengju að meðaltali um 4,3% lægri laun en karl­ar vegna kyns síns. Hins veg­ar þegar aðeins er leiðrétt fyr­ir lýðfræðileg­um breyt­um, þ.e. aldri, hjú­skap­ar­stöðu og fjölda barna, var leiðrétt­ur launamun­ur 10,9% árið 2019. Það gef­ur til kynna að breyt­urn­ar í líkan­inu skýri ein­ung­is að litlu leyti óleiðrétta launamun­inn. Niður­stöður gefa einnig til kynna að þess­ar breyt­ur hafi mark­tækt ólík áhrif á karla og kon­ur. Hjú­skap­arstaða á Íslandi hef­ur til að mynda eng­in áhrif á laun kvenna en það að ein­stak­ling­ur sé í sam­búð hef­ur já­kvæð áhrif á laun karla. Slík áhrif eru þekkt í fjöl­mörg­um lönd­um en ný­leg rann­sókn frá Banda­ríkj­un­um sýn­ir að áhrif­in eru einkum vegna þess að karl­menn með hærri laun eru lík­legri til þess að kvæn­ast, þ.e. laun­in hafa áhrif á hjú­skap­ar­stöðu en ekki öf­ugt. Fjöldi barna und­ir tveggja ára aldri hef­ur sam­kvæmt rann­sókn­inni ómark­tæk áhrif á laun kvenna á Íslandi og lít­il áhrif (til lækk­un­ar) á laun karla.

Hagrann­sókn­ir Gold­in eru mjög áhuga­verðar. Áður en Gold­in hóf rann­sókn­ir sín­ar töldu marg­ir fræðimenn að spurn­ing­um um launamun kynj­anna í sögu­legu sam­hengi væri ósvarað vegna skorts á gögn­um. Segja má að sú leið sem Ísland hef­ur farið í jafn­rétt­is­mál­um sanni hag­fræðikenn­ing­ar Gold­in, þ.e. að með öfl­ugri upp­bygg­ingu leik­skóla­stigs­ins ásamt 12 mánaða fæðing­ar­or­lofi hafi launamun­ur­inn minnkað mark­visst. Fram­sæk­in kvenna­bar­átta í gegn­um tíðina skipt­ir einnig sköp­um. Þrátt fyr­ir það er launamun­ur og hann eykst eft­ir aldri. Þessu þarf að breyta ásamt því að efla leik­skóla­stigið og starfs­um­hverfi kenn­ara!

Ég óska sam­fé­lag­inu til ham­ingju með dag­inn og hvet okk­ur öll til áfram­hald­andi góðra verka í þágu jafn­rétt­is­mála.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 24. október 2023.

Categories
Fréttir Greinar

At­vinnu­öryggi vegna barn­eigna

Deila grein

23/10/2023

At­vinnu­öryggi vegna barn­eigna

Einn af hornsteinum jafnréttisbaráttunnar hér á landi er að tryggja rétt til fæðingarorlofs og tryggja atvinnuöryggi barnshafandi kvenna og síðar beggja foreldra, þannig að óheimilt sé að segja starfsmanni upp störfum vegna fyrirhugaðs fæðingar- eða foreldraorlofs.

Það að eiga vona á barni og bjóða einstakling í heiminn er sennilega eitt af því fallegasta og dýrmætasta sem margir gera í lífinu, ef svo má segja. Að verða foreldri er einstakt í sjálfu sér, umsvifalaust fer margt að snúast um það barn sem er á leiðinni. Ábyrgðartilfinning í bland við eftirvæntingu.

Tæknifrjóvgun og tengdar meðferðir eru oft langt og erfitt ferli, inngrip sem hefur áhrif á líkamlega- og andlega líðan. Kostnaður sem fólk ber er þónokkur í dag og felur jafnframt í sér áhættu. Ferlið getur verið afar tímafrekt og algjör ógjörningur að tryggja að allt heppnist í fyrstu tilraun. Í einhverjum tilfellum þarf nokkrar tilraunir áður en ferlið heppnast, það er ef það heppnast. Á sama tíma getur það tekið á að ná ekki að sinna vinnu sinni eins og best verður á kosið og engum til hagsbóta að starfsmaðurinn standi mögulega höllum fæti gagnvart vinnuveitanda sínum á þeim tíma sem hann freistar þess að eignast barn og stofna til fjölskyldu.

Einstaklingar sem þurfa að leita í slíkt ferli hafa ekki sömu möguleika og aðrir til þess að halda áformum sínum leyndum um að eignast barn og stofna til fjölskyldu. Þeir einstaklingar sem ekki þurfa að gangast undir ferli sem þetta eru alla jafna ekki að upplýsa yfirmenn um áform um barneignir, enda er um að ræða einkamál hvers og eins.

Við eigum að vera vakandi fyrir því hvað má betur fara, bregðast við nýjum þörfum og þétta velferðarkerfi okkar á grundvelli jafnréttismála, því hef ég lagt fram frumvarp um breytingu á lögum um fæðingar- og foreldraorlof. Það er stækkandi hópur sem hér um ræðir, en slíkum meðferðum hefur fjölgað um fjölgaði um meira en helming hér á landi á síðustu fjórum árum, en á síðasta ári voru 571 tæknifrjóvgunaraðgerð framkvæmd hér á landi, sem í mínum huga undirstrikar mikilvægi þessa máls, enda tel ég að við megum engan tíma missa.

Mikilvægar breytingar

Í mínum tillögum felast annars vegar viðurkenning á réttindum þeirra sem eru í tæknifrjóvgunarferli og hins vegar styrking á atvinnuöryggi fólks sem eru í meðferð vegna tæknifrjóvgana. Þannig að það sé skýrt í lögunum að óheimilt sé að segja starfsfólki á því tímabili sem virk meðferð með tæknifrjóvgun fer fram. Að því sögðu, þó það sé heimilt sé að geyma fósturvísa í allt að 10 ár þá ber að hafa í huga að vernd gegn uppsögn með þessum hætti er ætluð að eiga við á þeim tíma sem starfsmaðurinn undirgengst virka meðferð og getur sýnt fram á staðfestingu þess eðlis. Það er mikilvægt að halda áfram að styrkja réttaröryggi í jafnréttisbaráttunni, þeirri vegferð er aldrei lokið fremur en öðrum verkefnum.

Við höfum tök á að tryggja framangreint með samþykki á frumvarpinu sem hér um ræðir. Það er því einlæg von mín að frumvarpið hljóti brautargengi í þinginu á yfirstandandi löggjafarþingi.

Ingibjörg Isaksen, þingflokksformaður Framsóknar og 1. þingmaður Norðausturkjördæmis.

Greinin birtist fyrst á visir.is 23. október 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Tilbúin að bregðast við breyttum aðstæðum

Deila grein

22/10/2023

Tilbúin að bregðast við breyttum aðstæðum

„Stjórn­völd þurfi að vera búin und­ir það að hlut­irn­ir geti snú­ist svo­lítið hratt,“ sagði Jón Bjarki Bents­son aðal­hag­fræðing­ur Íslands­banka í Morg­unút­varp­inu á Rás 2 á mánu­dag­inn spurður um stöðu heim­il­anna og hvernig hún geti tekið breyt­ing­um á næstu mánuðum. Það eru krefj­andi aðstæður uppi um þess­ar mund­ir og brýn verk­efni fram und­an. Verðbólga hef­ur áhrif á sam­fé­lagið allt þar sem fólk og fyr­ir­tæki finna fyr­ir hækk­andi vöxt­um sem reyn­ist mörg­um þung­ur baggi að bera. Það ligg­ur fyr­ir að stór hluti lána er á föst­um vöxt­um sem losna nú á kom­andi árs­fjórðung­um og það get­ur breytt stöðunni nokkuð hratt til hins verra. Því er sér­stak­lega mik­il­vægt að stjórn­völd fylg­ist náið með stöðunni, greini hana og bregðist við með aðgerðum fyr­ir þá hópa sem verða hvað verst úti með ábyrg­um og ör­ugg­um hætti.

Lægri verðbólga og fyr­ir­sjá­an­legra vaxtaum­hverfi

Stjórn efna­hags­mála verður mik­il­væg­asta verk­efni stjórn­mál­anna og sam­fé­lags­ins alls á næstu mánuðum með það að mark­miði að ná hér tök­um á verðbólgu og vöxt­um. Það ger­um við fyrst og fremst með ábyrg­um rekstri og aðhaldi í rík­is­fjár­mál­um, um leið og viðkvæm­ir hóp­ar eru varðir með aðgerðum fyr­ir áhrif­um verðbólg­unn­ar. Kjara­samn­ing­ar á vinnu­markaði losna nú um ára­mót­in og þar er allra hag­ur að vel tak­ist til. Höfuðmark­miðið er að lenda far­sæl­um lang­tíma­kjara­samn­ing­um sem styðja við það mik­il­væga verk­efni að ná hér niður verðbólgu og vöxt­um sem er óum­deilt mesta kjara­bót heim­ila og fyr­ir­tækja í land­inu. Heilt yfir er staðan nokkuð góð á vinnu­markaði, þar sem at­vinnu­leysi er í lág­marki og nýj­um at­vinnu­tæki­fær­um fjölg­ar stöðugt í fjöl­breytt­ara at­vinnu­lífi um land allt.

Þó svo að stjórn­völd eigi ekki form­lega aðkomu að kjara­samn­ings­gerðinni er ljóst að aðilar vinnu­markaðar­ins munu kalla eft­ir því að stjórn­völd liðki fyr­ir samn­ings­gerð. Þar er lík­legt að há­vær­ust verði kraf­an um frek­ari úrræði til að stuðla að auknu hús­næðis­ör­yggi og að barna­fjöl­skyld­ur og þeir sem lak­ast standa verði var­in. Stjórn­völd átta sig á hlut­verki sínu í kom­andi kjara­samn­ing­um og mik­il­vægi þess að vel tak­ist til. Nú þegar hef­ur rík­is­stjórn­in stigið inn með aðgerðir á hús­næðismarkaði þar sem stutt hef­ur verið við upp­bygg­ingu með op­in­ber­um stuðningi og má þar nefna upp­bygg­ingu al­mennra íbúða og veit­ingu hlut­deild­ar­lána til kaupa á hag­kvæm­um íbúðum. Eins hef­ur verið stutt við barna­fjöl­skyld­ur með hækk­un barna­bóta með hærri grunn­fjár­hæð og skerðinga­mörk­um. Þessu til viðbót­ar er hér rétt að nefna að húsa­leigu­bæt­ur hafa verið hækkaðar um fjórðung frá miðju ári 2022 auk þess sem frí­tekju­mörk voru hækkuð til jafns við hækk­un bóta.

Hús­næðismarkaður á kross­göt­um

Tryggt fram­boð og ör­yggi á hús­næðismarkaði er mikið hags­muna­mál í ís­lensku sam­fé­lagi. Lang­tíma­skort­ur á íbúðum á Íslandi hef­ur valdið því að bæði leigu- og fast­eigna­verð hef­ur hækkað mikið. Það er aðeins ein leið sem mun koma í veg fyr­ir að leigu- og fast­eigna­verð muni halda áfram að hækka óeðli­lega mikið líkt og verið hef­ur á und­an­förn­um árum. Sú leið er aukið fram­boð af hús­næði. Mark­mið innviðaráðherra um aukna hús­næðis­upp­bygg­ingu og þær aðgerðir sem gripið hef­ur verið til er mik­il­vægt inn­legg í þá veg­ferð. Hins veg­ar er það svo að hús­næðismarkaður­inn hef­ur fundið veru­lega fyr­ir aðgerðum Seðlabank­ans, þar sem kaup­end­um hef­ur verið gert erfiðara um vik að kom­ast inn á markaðinn og fjár­mögn­un ný­fram­kvæmda er orðin dýr­ari. Þvert á það sem við þurf­um nú, og þegar allt er sam­an tekið, hef­ur þetta letj­andi áhrif á fram­kvæmdaaðila til að halda áfram að fram­kvæma íbúðir.

Ég er fullmeðvitaður um þann línu­dans sem þetta er á tím­um hárra vaxta og verðbólgu, en nú­ver­andi ástand mun ein­ung­is leiða til hærra leigu­verðs og auka þrýst­ing á mjög hátt fast­eigna­verð þegar nú­ver­andi ástandi slot­ar. Það er eng­um til góðs og að mínu mati ljóst að gera þarf sér­stak­ar ráðstaf­an­ir til að leysa þann hnút sem við erum kom­in í. Slíkt mætti gera með tíma­bundn­um og sér­tæk­um lána­skil­mál­um hjá fjár­mála­fyr­ir­tækj­um til að tryggja áfram nauðsyn­lega upp­bygg­ingu. Með slíku myndu fjár­mála­fyr­ir­tæk­in rísa und­ir þeirri ábyrgð sem á þeim hvíl­ir um þess­ar mund­ir. Þessu til viðbót­ar tel ég skyn­sam­legt að ráðast í nauðsyn­leg­ar laga­breyt­ing­ar á fjár­fest­inga­heim­ild­um líf­eyr­is­sjóða sem myndi gera þeim heim­ilt að eiga meira en 20% í fé­lagi sem myndi sinna fast­eigna­verk­efn­um fyr­ir líf­eyr­is­sjóði og gæti þar með styrkt okk­ur sem sam­fé­lag í því verk­efni að hér á landi verði til traust­ur og heil­brigður leigu­markaður.

Ágúst Bjarni Garðarsson, þingmaður og 1. vara­formaður efna­hags- og viðskipta­nefnd­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 21. október 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Ísland er lánsamt ríki

Deila grein

22/10/2023

Ísland er lánsamt ríki

Kast­ljós helstu stjórn­mála­leiðtoga heims­ins held­ur áfram að bein­ast að ástand­inu fyr­ir botni Miðjarðar­hafs, sem stig­magnaðist mjög hratt í kjöl­far grimmi­legra árása Ham­as-hryðju­verka­sam­tak­anna í Ísra­el. Svæðið er því miður aft­ur orðið púðurt­unna þar sem hætta er á enn frek­ari stig­mögn­un og opn­un nýrra víg­lína með slæm­um af­leiðing­um. Vís­bend­ing­ar í þessa veru birt­ast okk­ur meðal ann­ars í átök­um Ísra­els­hers og Hez­bollah-sam­tak­anna í Líb­anon sem hafa skipst á skot­um yfir landa­mær­in í norður­hluta Ísra­els. Augu margra bein­ast að Íran sem hef­ur um ára­bil stutt við Hez­bollah- og Ham­as-sam­stök­in, ásamt öðrum víga­hóp­um í Mið-Aust­ur­lönd­um, með vopn­um, þjálf­un og hernaðar­upp­lýs­ing­um.

Joe Biden Banda­ríkja­for­seti ávarpaði þjóð sína á fimmtu­dags­kvöld í fram­haldi af heim­sókn sinni til Mið-Aust­ur­landa í vik­unni. Fór ávarpið fram úr for­seta­skrif­stof­unni sjálfri sem þykir til marks um al­var­leika máls­ins, en þetta var aðeins annað ávarp for­set­ans til þjóðar sinn­ar með þeim hætti. Biden fór meðal ann­ars yfir þá var­huga­verðu stöðu sem er uppi í heim­in­um, þar sem stríð geis­ar í Evr­ópu vegna ólög­legr­ar inn­rás­ar Rússa í Úkraínu og hins veg­ar stríðið milli Ísra­els og Ham­as.

Þetta eru sann­ar­lega viðsjár­verðir tím­ar sem við lif­um á og ekki síst í ljósi þess að enn skýr­ari skil í alþjóðastjórn­mál­un­um virðast vera að teikn­ast upp, þar sem til að mynda hernaðarleg sam­vinna Rúss­lands, Írans og Norður-Kór­eu hef­ur auk­ist til muna. Í því sam­hengi má nefna að Norður-Kórea hef­ur ákveðið að sjá Rúss­um fyr­ir vopn­um og skot­fær­um fyr­ir stríðsrekst­ur þeirra í Úkraínu, líkt og Íran­ir hafa gert um tals­vert skeið. Því hef­ur meðal ann­ars verið velt upp hvort með þýðari sam­skipt­um sín­um við Norður-Kór­eu séu Rúss­ar að búa sér til sterk­ari stöðu á Kór­eu­skag­an­um, þar sem ástandið er nú þegar viðkvæmt milli Norður- og Suður-Kór­eu.

Á hinn bóg­inn urðu vatna­skil í vest­rænni sam­vinnu í kjöl­far inn­rás­ar Rússa í Úkraínu og hef­ur hernaðarsam­vinna Vest­ur­landa stór­auk­ist í kjöl­farið. Blað var brotið í sögu Evr­ópu­sam­bands­ins þegar það stóð í fyrsta sinn fyr­ir bein­um hernaðarstuðningi við Úkraínu og öfl­ug ríki inn­an sam­bands­ins, líkt og Þýska­land, hafa stór­aukið fram­lög sín til varn­ar­mála.

Ísland er lán­samt ríki að mörgu leyti. Ný­verið var til­kynnt að Ísland væri ör­ugg­asta ríki heims sam­kvæmt Alþjóðlegu friðar­vísi­töl­unni (e. Global Peace Index), en það er 15. skiptið í röð sem það ger­ist. Það að búa við frið og ör­yggi er því miður ekki sjálfsagt í heim­in­um eins og nú­tím­inn ber glögg merki um. Ísland hef­ur tekið rétt­ar ákv­arðanir í gegn­um tíðina, til dæm­is með stofnaðild sinni að Atlants­hafs­banda­lag­inu 1949 og samn­ingi um tví­hliða varn­ar­sam­starf við Banda­rík­in 1951. Við sem þjóð verðum að halda áfram að vera á tán­um, á sama tíma og við stönd­um með al­menn­um borg­ur­um, sem því miður fara alltaf verst út úr stríðsátök­um.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 21. október 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Taugatitringur á alþjóðamörkuðum en hægfara bati

Deila grein

19/10/2023

Taugatitringur á alþjóðamörkuðum en hægfara bati

Síðasta vika á fjár­mála­mörkuðum hef­ur ein­kennst af flótta fjár­festa úr áhættu í ör­yggi, þ.e. ávöxt­un­ar­krafa á rík­is­skulda­bréf hef­ur lækkað meðan hluta­bréf­in hafa fallið í verði. Meg­in­or­sök­in er að mikl­ar vær­ing­ar eru í alþjóðastjórn­mál­un­um. Stríðin í Mið-Aust­ur­lönd­um og Úkraínu hafa mest um þessa þróun að segja.

Horf­urn­ar og hagspá Alþjóðagjald­eyr­is­sjóðsins

Efna­hags­bat­inn á heimsvísu er hæg­fara og ójafn eft­ir svæðum. Hag­vöxt­ur er minni hjá ný­markaðs- og þró­un­ar­ríkj­um. Ýmsir þætt­ir vega þungt, t.a.m. hafa vext­ir hjá ýms­um ný­markaðsríkj­um verið hærri vegna auk­inn­ar verðbólgu, sem hef­ur dregið úr hag­vexti. Sú verðbólga sem heims­bú­skap­ur­inn hef­ur verið að kljást við hef­ur verið drif­in áfram af mörg­um þátt­um, en helst ber að nefna rösk­un á aðfanga­keðjunni, um­fangs­mikl­ar stuðningsaðgerðar op­in­berra aðila til að styðja við eft­ir­spurn vegna covid-19, stríðið í Úkraínu, vax­andi spennu í sam­skipt­um Banda­ríkj­anna og Kína ásamt auk­inni vernd­ar­stefnu ríkja um heim all­an. Verðbólga á heimsvísu er víða í rén­un en það er of snemmt að fagna sigri. Verðbólg­an í Banda­ríkj­un­um er enn býsna treg enda öfl­ug­ur gang­ur efna­hags­lífs­ins, en bet­ur hef­ur gengið með verðbólg­una víða í Evr­ópu, en þar eru önn­ur vanda­mál, t.d. mæl­ist efna­hags­sam­drátt­ur í Þýskalandi. Í efna­hags­spá AGS sem birt­ist í síðustu viku er gert ráð fyr­ir að hag­vöxt­ur á heimsvísu lækki úr 3,5% árið 2022, í 3% bæði árið 2023 og árið 2024. Hagspá­in er und­ir sögu­leg­um vexti á heimsvísu, sem var að meðaltali 3,8% fyrstu tvo ára­tugi ald­ar­inn­ar. Hækk­un stýri­vaxta seðlabanka sem bein­ist gegn verðbólgu held­ur áfram að hægja á efna­hags­um­svif­um. Gert er ráð fyr­ir að verðbólga á heimsvísu lækki úr 8,7% árið 2022 í 6,9% árið 2023 og 5,8% árið 2024. Áætlað er að und­ir­liggj­andi (kjarna)verðbólga lækki meira og smám sam­an og hafa spár um verðbólgu árið 2024 verið end­ur­skoðaðar til hækk­un­ar. Gert er ráð fyr­ir að verðbólga á heimsvísu nái jafn­vægi árið 2025. Spár fyr­ir árið 2023 og 2024 eru hins veg­ar end­ur­skoðaðar lít­il­lega til lækk­un­ar og ekki er gert ráð fyr­ir að verðbólga nái mark­miði fyrr en árið 2025 í flest­um til­vik­um.

Áfram­hald­andi órói í heims­hag­kerf­inu

Áhætt­an í alþjóðahag­kerf­inu held­ur áfram að aukast og end­ur­spegl­ast það á fjár­mála­mörkuðum. Greina má þessa áhættuþætti í fimm þætti. Í fyrsta lagi hafa stríðin í Úkraínu og Mið-Aust­ur­lönd­um veru­lega nei­kvæð áhrif á líf fólks­ins á svæðinu. Skelfi­leg stríð sem bitna verst á sak­lausu fólki. Í öðru lagi, þá hækkaði verðbólg­an í Banda­ríkj­un­um lít­ils hátt­ar, sem gef­ur til kynna að hún er þrálát­ari en von­ir stóðu til. Þetta þýðir að vext­ir verða hærri til lengri tíma í Banda­ríkj­un­um en ýms­ir markaðsaðilar gerðu ráð fyr­ir. Í þriðja lagi rík­ir stöðnun í Kína og hag­kerfið þar er að mæta ýms­um nýj­um áskor­un­um í fjár­mála­kerf­inu og á fast­eigna­markaði. Þetta er ný staða fyr­ir kín­verska hag­kerfið, sem hef­ur vaxið gríðarlega síðustu ára­tugi og að mörgu leyti dregið vagn­inn varðandi hag­vöxt í heims­bú­skapn­um. Að sama skapi skort­ir enn á gagn­sæi á mörkuðum þar og því hafa fjár­fest­ar meiri fyr­ir­vara en ella. Í fjórða lagi hef­ur skuld­astaða ný­markaðs- og þró­un­ar­ríkja versnað og í háu vaxtaum­hverfi þurfa fleiri ríki á end­ur­skipu­lagn­ingu skulda að halda. Sömu lög­mál ríkja um einka­geir­ann sem ekki hef­ur farið var­hluta af vaxta­hækk­un­um eft­ir ára­tugi hag­kvæmra vaxta. Að lok­um má nefna að alþjóðavæðing hef­ur átt und­ir högg að sækja og hef­ur vöxt­ur alþjóðlegra viðskipta­hindr­ana verið mik­ill. Sú þróun ýtir und­ir hækk­an­ir á verðbólgu á heimsvísu.

Tíðar stýri­vaxta­hækk­an­ir hafa ekki skilað til­ætluðum ár­angri – hvað veld­ur?

Pen­inga­stefn­an í Banda­ríkj­un­um hef­ur verið afar aðhalds­söm í rúmt ár og verðbólg­an hef­ur lækkað og nem­ur nú 3,7%. Stýri­vext­ir hafa ekki verið jafn­há­ir í Banda­ríkj­un­um í 22 ár. Banda­ríska hag­kerfið er ekki að bregðast við stýri­vöxt­um með hefðbundn­um hætti. Þrátt fyr­ir það hef­ur fram­leiðslutapið ekki verið mikið né held­ur hef­ur at­vinnu­leysið auk­ist. Meg­in­or­sök verðbólg­unn­ar er dýpri en að hægt sé að skýra hana út ein­vörðungu með efna­hagsaðgerðum sem tengj­ast covid-19. Þó hafa marg­ir talið að um­fram­eft­ir­spurn­in í banda­ríska hag­kerf­inu í kjöl­far covid-19 sé rót vand­ans. Hins veg­ar er það svo að þess­ar efna­hagsaðgerðir hafa aukið ójafn­vægið sem kom vegna þeirra efna­hagsaðgerða sem farið í í kjöl­far alþjóðlegu fjár­málakrepp­unn­ar 2008-2010. Stýri­vext­ir voru lækkaðir veru­lega og hin magn­bundna íhlut­un var afar um­fangs­mik­il, þannig að kaup seðlabanka á skulda­bréf­um voru mik­il og pen­inga­magn í um­ferð jókst veru­lega eða sem nem­ur um 8 trilljón­um banda­ríkja­dala. Aug­ljós­lega hef­ur þessi aukn­ing mik­il áhrif á eft­ir­spurn í hag­kerf­inu. Pen­inga­magn í um­ferð jókst frá því að vera um 500 millj­arðar í 8 trilljón­ir frá 2007-2022. Banda­ríski seðlabank­inn hef­ur hafið áætl­un um að draga úr skulda­bréfa­kaup­un­um og draga úr þessu pen­inga­magni í um­ferð. Að sama skapi hef­ur rík­is­fjár­mál­in skort aðhald enda er fjár­laga­hall­inn í ár um 10% af lands­fram­leiðslu þrátt fyr­ir kröft­uga viðspyrnu hag­vaxt­ar í kjöl­far covid. Á ár­un­um 2020 og 2021 var fjár­laga­halli um 10-14% af lands­fram­leiðslu. Seðlabanki Banda­ríkj­anna hef­ur ekki verið einn í því að stækka efna­hags­reikn­ing­inn sinn veru­lega, sama þró­un­in hef­ur verið í öll­um helstu seðlabönk­um ver­ald­ar.

Stærsta viðfangs­efni ís­lensks sam­fé­lags

Ísland hef­ur ekki farið var­hluta af þeirri verðbólguþróun sem hef­ur átt sér stað í heim­in­um. Á ár­inu 2022 tók verðbólga seinna við sér á Íslandi en í mörg­um sam­an­b­urðarríkj­um. Á tíma­bili mæld­ist sam­ræmd verðbólga á Íslandi sú næst­lægsta í Evr­ópu, eða 6,4% í nóv­em­ber 2022 sam­an­borið við 11,5% hjá ríkj­um Evr­ópu­sam­bands­ins. Verðbólg­an hér á landi hélt áfram að hækka þar til hún náði há­marki í byrj­un árs þegar hún mæld­ist 10,2%. Síðan þá höf­um við séð hana lækka en í dag stend­ur hún í 8%. Mik­ill þrótt­ur hef­ur ein­kennt ís­lenska hag­kerfið síðasta ár, sem skýrist af mikl­um viðsnún­ingi í ferðamennsk­unni og hag­kvæm­um viðskipta­kjör­um fyr­ir sjáv­ar­út­veg og iðnað. Helsta stjórn­tæki Seðlabanka Íslands, stýri­vext­irn­ir, er farið að skila til­ætluðum ár­angri til kæl­ing­ar. Rík­is­fjár­mál­in hafa stigið skarpt til hliðar frá því í covid og ný­lega hef­ur rík­is­stjórn­in kynnt aðhald­samt fjár­laga­frum­varp fyr­ir árið 2024 þar sem lögð er áhersla á aðhald og aukna for­gangs­röðun í rík­is­rekstr­in­um á sama tíma og staðinn er vörður um mik­il­væga grunnþjón­ustu í land­inu. Glím­an við verðbólg­una er stærsta viðfangs­efni sam­fé­lags­ins, en verðbólg­an bitn­ar verst á þeim sem síst skyldi; þeim efnam­inni. Það að ná niður verðbólgu er al­gjört for­gangs­mál rík­is­stjórn­ar­inn­ar, en á þeirri veg­ferð þurfa all­ir að ganga í takt; stjórn­völd, Seðlabanki Íslands og aðilar vinnu­markaðar­ins. Ég er bjart­sýn á að við mun­um sjá verðbólg­una lækka á kom­andi mánuðum ef við höld­um rétt á spil­un­um, en það er til mjög mik­ils að vinna fyr­ir heim­ili og fyr­ir­tæki lands­ins að ná tök­um á henni.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 19. október 2023.

Categories
Greinar

Stjórnvöld þurfa að bregðast strax við

Deila grein

19/10/2023

Stjórnvöld þurfa að bregðast strax við

Það blasir við um þessar mundir að íslenskur landbúnaður stendur á krossgötum, upp er komin sú staða sem gerir það að verkum að lítil endurnýjun á sér stað í landbúnaði, meðalaldur íslenskra bænda er 57 ár og er greinin og stéttin að eldast töluvert.

Skortur er á aðgerðum stjórnvalda í þessum efnum til að tryggja rausnarlegan stuðning fyrir nýliðun í landbúnaði
og stuðla að fæðuöryggi íslensku þjóðarinnar til framtíðar.
Stórauka þarf framlög til bænda í gegnum búvörusamninga og hækka strax tafarlaust tolla á innflutt kjöt sem gengur kaupum og sölu á frjálsum markaði á verði sem íslenskir bændur geta ekki keppt við.

Ráðast þarf tafarlaust í aðgerðir til að stuðla að nýliðun í landbúnaðinum með því að markaðssetja nám í landbúnaðartengdum fræðum og veita fólki stuðning við að taka við af foreldrum sínum. Einnig þarf að styðja við þá sem vilja láta drauminn rætast og hefja búskap. Það er ekki bara fullnægjandi að hafa nýliðunarstyrk, heldur verðum við líka að tryggja aðra hluti. Eins og við sjáum í hlutdeildarlánunum. Þessar ívilnanir þurfum við að innleiða í landbúnaðarkerfinu til að aðstoða ungt fólk við að koma sér upp búi og húsi og aðstöðu. Við þurfum að koma með þessar lausnir með skjótum hætti, sé það meiningin að tryggja hér fæðuöryggi og auka framleiðslu á landbúnaðarvörum.

Bændur hafa fundið rækilega fyrir hækkun á aðföngum, eins og fóðri, plasti og áburði. Ástæðan er sú að hráefni til áburðarframleiðslu eru meðal annars í Rússlandi. Einnig er vaxtakostnaður og verðbætur að sliga íslenska
bændur, sem hafa fjárfest fyrir gríðarlegar fjárhæðir í tækjakost sínum. Sauðfé í landinu er nú orðið færra en mannfólk vegna þess að bændur bregða búi og enginn tekur við, ætlum við að halda áfram á þessari braut inn í framtíðina og glata þannig sjálfstæðri matvælaframleiðslu og um leið fæðuöryggi íslensku þjóðarinnar?

Anton Guðmundsson, odd­viti Fram­sókn­ar og formaður bæj­ar­ráðs í Suður­nesja­bæ

Greinin birtist fyrst í Bændablaðinu 19. október 2023

Categories
Fréttir Greinar

Hannað hér – en sigrar heiminn

Deila grein

18/10/2023

Hannað hér – en sigrar heiminn

Hvern hefði órað fyrir því að íslenskir eikarvaðfuglar gætu flogið svo víða? Eða að íslenskt geimhagkerfi yrði til þess að tengja saman milljónir manna? Eða að íslenskt grjót yrði eftirsóknarvert í nytjahluti. Einhverja – en þó fæsta. Elja, áræði og stundum heppni hefur flutt íslenskt hugvit út fyrir landssteinana en aflið sem hefur skilað því hugviti lengst er góð hönnun. Íslensk hönnun er á heimsmælikvarða.

Sýnilegur árangur

Nú stendur yfir sýning á verkum 14 íslenskra hönnuða sem eiga það sammerkt að hafa hannað vörur og húsgögn sem eru þróaðar, framleiddar og seldar á Norðurlöndunum, Bretlandi og Bandaríkjunum. Með sýningunni er varpað ljósi á íslenska húsgagna- og vöruhönnun; fagi sem í alþjóðlegu samhengi er tiltölulega nýtt hér á landi en hefur sannarlega vaxtarmöguleika. Sýningin „Samband“ var upphaflega sett upp í tengslum við hönnunarvikuna 3 days of Design í Kaupmannahöfn í sumar. Það er vel við hæfi að sýningin ferðist líka hingað „heim“ og góðum árangri íslenskrar hönnunar sé miðlað til almennings.

Sóknarfæri

Fagstéttir tengdar hönnunar og arkitektúr fara stækkandi og íslenskum hönnunarfyrirtækjum fjölgar ört. Áhugi á menntun og starfsþróun á sviði hönnunar eykst og til verða spennandi og eftirsóknarverð störf. Við vitum að það eru gríðarleg sóknarfæri til verðmæta- og atvinnusköpunar í hönnunargeiranum, þar er mannauður og hugvit sem við getum virkjað til hagsbóta fyrir samfélagið allt, ekki síst með aukinni hönnunardrifinni nýsköpun og þverfaglegu samstarfi. Það er enda leiðarstef í nýrri hönnunarstefnu sem gefin var út fyrr á þessu ári. Hönnun er okkur mikilvægt breytingaafl og tæki til nýsköpunar sem nýta má á fjölbreyttari hátt en marga órar fyrir.

Gefum hönnun gaum

Íslenskt hugvit er hreyfiafl framfara og íslensk hönnun á sannarlega erindi við heiminn. Hún er allt í kringum okkur, ýmist áþreifanleg og ósýnileg. Og góð hönnun getur verið sannkallaður leikbreytir fyrir árangur og velgengni hugmynda. Um þessar mundir er verið að kynna tilnefningar til Hönnunarverðlauna Íslands sem að þessu sinni verða afhentar í þremur flokkum – fyrir verk, stað og vöru. Fjölbreytni þeirra verkefna sem hljóta tilnefningar að þessu sinni fylla mig stolti og bjartsýni, yfir íslenskri hugkvæmni, sköpunarkrafti og fagmennsku. Ég hvet alla til þess að kynna sér tilnefningarnar og gróskuna í íslenskri hönnun.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 18. október 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Líf ís­lensk land­búnaðar hangir á blá­þræði

Deila grein

17/10/2023

Líf ís­lensk land­búnaðar hangir á blá­þræði

Það hefur legið fyrir um tíma að staða bænda hafi farið versnandi á síðustu árum, staðan hefur verið margrædd en lítið að gert. Veruleikinn er sá að afkoma bænda hefur verið með öllu óviðunandi frá árinu 2020, rekstrargrundvöllurinn er hverfandi með hverjum mánuði, nýliðun er lítil sem engin og bændur kalla ítrekað eftir aðgerðum til að koma starfsgreininni aftur í fyrra horf.

Það er ekkert einkamál bænda að standa vörð um fæðuöryggi þjóðarinnar. Fæðuöryggi þjóðarinnar er sameiginlegt verkefni stjórnvalda og bænda. Vel rekin bú berjast í bökkunum vegna fjárhagsvanda. Hækkun stýrivaxta ásamt ófyrirséðum stökkbreytingum í verði á aðföngum síðustu ára hafa eðli málsins samkvæmt gríðarleg áhrif á rekstur búa. Hækkun afborgana vegna hækkunar stýrivaxta nemur allt að 5,8 milljörðum hjá kúabúum, nautakjötsframleiðendum, sauðfjárbúum og í garðyrkju. Á sama tíma hafa bændur undirgengist ýmist strangt regluverk um velferð búfjár, mikilvægt regluverk sem kostað hafa miklar fjárfestingar á síðustu árum. Því miður er staða bænda á Íslandi nú svo grafalvarleg að fjöldagjaldþrot blasir við greininni verið ekkert að gert. Það sér hver í hendi sér að íslenskur landbúnaður getur ekki ofan í allt annað tekið á sig þessar hækkanir, stjórnvöld verða að bregðast við án tafar.

Betri lán í gegnum Byggðastofnun

Til að reka bú í dag þarf að fara í gríðarmikla fjárfestingar, fjárfestingar sem eru í engum takti við veltu búa. Í núverandi stöðu eru bændur að ganga á eignir til þess að geta staðið við rekstrarlegar skuldbindingar. Sá sem hér skrifar telur mikilvægt að við finnum leiðir til þess að hægt sé að byggja afkomu sína á matvælaframleiðslu, við verðum að bæta starfsskilyrði bænda. Rétta leiðin er ekki sú sem lagt er upp með í dag, það er, að eignast húseignir, bústofn, jarðnæði og land á 20 árum. Það er ekki raunhæft að ætla bændum að greiða niður nokkur hundruð milljón króna fjárfestingar á aðeins 20 árum og það er engin skynsemi í því. Við þurfum aðrar leiðir, að mínu mati ætti að veita bændum lán í gegnum Byggðastofnun á lágum vöxtum til lengri tíma, í anda gömlu stofnlánadeildarinnar. Svo það sé mögulegt þarf að stórauka fjármagn til Byggðastofnunar. Það er aðgerð sem myndi skila sér aftur til þjóðarinnar, ekki bara fyrir bændur heldur einnig sem liður í fæðuöryggi þjóðar. Markmiðið með þessum aðgerðum væri ekki að hækka vöruverð til neytenda heldur að tryggja að hér verði öflug matvælaframleiðsla í framtíðinni.

Hlutdeildarlán fyrir nýliða

Þá er nýliðun orðið „orð“ sem maður heyrir allt of sjaldan. Það að gerast bóndi í dag er ekki aðlaðandi verkefni. Það er ekki aðlaðandi fyrir ungt fólk að takast á við allar þær skyldur sem fylgja því að vera í búskap og þurfa síðan auk þess fyrir utan hefðbundinn vinnudag að fara í aðra vinnu til þess eins að geta framfleytt fjölskyldu sinni. Það að fara út í jarðarkaup í dag með öllu tilheyrandi er á fárra færi, undirritaður telur að skoða þurfi af fullri alvöru möguleika á að útfæra hlutdeildarlán til nýliðunar bænda.

Fyrir þá sem ekki þekkja til þá eru hlutdeildarlán úrræði fyrir tekju- og eignaminni einstaklinga og er ætlað að hjálpa fyrstu kaupendum undir ákveðnum tekjumörkum að brúa bilið við fasteignakaup. Í þeim tilvikum veitir HMS kaupanda hlutdeildarlán fyrir allt að 20% kaupverðs. Að mínu mati mætti útfæra lán til bænda með þeim hætti að stjórnvöld legði til 25-30% af kaupverði jarða og líkt og er með hlutdeildarlán til fasteignakaupa endurgreiði stjórnvöld sinn hlut að lánstíma loknum eða ef kæmi til sölu. Í rauninni er þetta eina leiðin sem er fær ef við viljum í alvöru tryggja nýliðun innan bændastéttarinnar.

Það er verk að vinna

Bændur á Íslandi framleiða með heilnæmustu matvörum í heiminum, það segir sig sjálft að það er mun kostnaðarsamara en að framleiða matvöru með aðstoð aukaefna líkt og gert er víða erlendis. Bændur vilja halda áfram að framleiða gæða landbúnaðarvörur, þar sem velferð búfjár, umhverfismál og loftslagsmál eru í fyrirrúmi. Svo að það sé og verði mögulegt áfram verðum við að bregðast við þeirri stöðu sem er nú uppi með ýmsum nýjum ráðum og afkoman verður að batna. Þá verður að tryggja að tollverndin haldi, því kerfið er hriplekt eins og það er í dag. Við verðum að tryggja að skipulag Íslands sem matvælaframleiðslulands verði forgangsmál hjá stjórnvöldum. En fyrsta verkefnið er að setjast niður með bændum og fara yfir stöðuna, hvað er til ráða, því að ef ekkert verður að gert þá mun fara illa og við eigum eftir að sjá á eftir þeirri matvælaframleiðslu sem við stundum í dag.

Þórarinn Ingi Pétursson, þingmaður Framsóknar og formaður atvinnuveganefndar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 17. september 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Virkjum allt unga fólkið

Deila grein

16/10/2023

Virkjum allt unga fólkið

Mikill meirihluti ungs fólks er í skóla og vinnur hluta úr ári, auk þess að sinna fjölbreyttu tómstundastarfi. Á hverjum tíma er þó ákveðin hópur sem einhverra hluta vegna hefur lítil tækifæri til virkni. Fyrir því geta verið margvíslegar ástæður líkt og áföll, langtíma eða skammtímaveikindi, taugaraskanir, flutningur milli samfélaga eða hreinlega eitthvað allt annað. Það sem skiptir máli fyrir hvert samfélag er að sinna þessum hópi og það á forsendum hvers og eins. Þá þarf að virða að ástæður þess að fólk er ekki virkt eru mismunandi. Allir þessir einstaklingar hafa sína einstöku sögu og þurfa að fá sín tækifæri til þess að ná að vera virkir í samfélaginu. Þessi hópur hefur ekki verið stór hér á landi í samanburði við önnur lönd en við verðum samt stöðugt að vera á vaktinni við að sinna honum.

Það sem hentar einum hentar ekki öllum

Mörgum framhaldsskólum hefur tekist vel við að grípa fólk sem á erfitt með að fóta sig í skóla en sú leið hentar ekki endilega öllum. Það er því mikið fagnaðarefni að á dögunum var undirritaður samningur sem tryggir þjónustu fyrir 80 einstaklinga sem falla undir þann hóp sem oft er skilgreindur sem NEET hópurinn (fólk sem ekki er í vinnu, virkni eða námi og þurfa sérhæfða einstaklingsmiðaða þjónustu til að efla virkni og starfsgetu). Um er að ræða þríhliða samning um samvinnu milli Sjúkratrygginga Íslands, VIRK starfsendurhæfingarsjóðs og Janusar endurhæfingar ehf. um samþætta og þverfaglega heilbrigðis- og starfsendurhæfingarþjónustu við ungt fólk á aldrinum 18 til 30 ára með flókinn og fjölþættan vanda. Samningurinn er liður í tveggja ára tilraunaverkefni heilbrigðisráðherra og félags- og vinnumarkaðsráðherra varðandi aukna samþættingu endurhæfingarþjónustu milli ráðuneyta og endurhæfingarúrræða. Gert er ráð fyrir að árlegt fjármagn til þjónustunnar nemi um 330 milljónum króna.

Janus endurhæfing mun veita þjónustuna sem stendur til boða alla virka daga. Þjónustan er sérstaklega ætluð þeim ungmennum sem eru með þráláta, kvíða- og/eða þráhyggju- og árátturöskun, fælni, þunglyndi, persónuleika- og/eða tilfinningavanda eða ungmennum með röskun á einhverfurófi sem jafnframt eru með hamlandi geðræn vandamál. Þá er í endurhæfingunni lögð sérstök áhersla á náið samstarf og samráð við heilbrigðiskerfið og VIRK sem gefur möguleika á góðri, faglegri, heildrænni nálgun og samfellu í þjónustunni. Árangur verkefnisins verður metinn á sex mánaða fresti á samningstímanum með það að markmiði að halda áfram að bæta þjónustu við þennan mikilvæga hóp ungmenna.

Markmið samningsins er skýrt, það er að hjálpa ungu fólki sem hefur átt erfitt með að fóta sig í lífinu til að ná upp virkni og getu. Takist það, aukast lífsgæði þess og opnar fyrir því möguleika til að njóta sín betur í framtíðinni. Samvinnan sem hér á sér stað er mikilvægt skref í samþættingu heilbrigðis- og félagsþjónustu og það er óhætt að segja að við munum öll uppskera ef vel tekst til.

Allir eiga rétt á tækifæri

Verkefnið er í samræmi við aðgerðaáætlun í geðheilbrigðismálum til ársins 2027 um að efla gagnreynd starfsendurhæfingarúrræði. Endurhæfingarráð hefur leitt undirbúninginn og þátttakendur í því eru m.a. geðheilsuteymi Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins, meðferðareining lyndisraskana á Landspítala og VIRK. Vinnan hefur m.a. falist í að meta þörf einstaklinga fyrir þessa þjónustu ásamt því að sérsníða þjónustuna að þörfum þeirra. Þá er verkefnið mikilvægt í tengslum í breytingum á örorku- og endurhæfingarlífeyriskerfinu sem m.a. gengur út á að styðja ungt fólk til atvinnu með sérhæfðum stuðningi. Fyrir utan að auka, færni og sjálfstraust er hér lagt upp með að bæta líðan og lífsgæði. Verkefnið getur komið í veg fyrir langtímaatvinnuleysi og skapað sjálfbærara samfélag. Við í Framsókn viljum, að öll eigi raunveruleg tækifæri til að vera virk í samfélaginu.

Líneik Anna Sævarsdóttir, þingmaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 16. október 2023.

Categories
Greinar

Mikill kraftur og sókn í Suðurnesjabæ

Deila grein

16/10/2023

Mikill kraftur og sókn í Suðurnesjabæ

Suður­nesja­bær er ört vax­andi sveit­ar­fé­lag á Suður­nesj­um og íbú­um fjölg­ar jafnt og þétt. Sam­kvæmt upp­lýs­ing­um þjóðskrár er íbúa­fjöldi í Suður­nesja­bæ kom­inn yfir 4.000, nán­ar til­tekið í alls 4.046. Þegar Suður­nesja­bær varð til við sam­ein­ingu Sand­gerðis­bæj­ar og Sveit­ar­fé­lags­ins Garðs fyr­ir fimm árum var íbúa­fjöld­inn um 3.400. Íbúum hef­ur því fjölgað um 600 manns á þess­um fimm árum, eða um 17,5%.
Staða at­vinnu­mála er góð í sveit­ar­fé­lag­inu þar sem sjáv­ar­út­veg­ur og flug­tengd starf­semi í Flug­stöð Leifs Ei­ríks­son­ar í Suður­nesja­bæ eru burðar­póst­arn­ir í sveit­ar­fé­lag­inu á því sviði, einnig fjölg­ar störf­um í ferðaþjón­ustu nokkuð.

Sjáv­ar­klas­inn opn­ar Græn­an iðngarð

Eft­ir að Norðurál Helgu­vík var tekið til gjaldþrota­skipta hef­ur verið unnið að því að selja þær eign­ir sem voru í eigu þrota­bús­ins. Nú ligg­ur fyr­ir að Reykja­nesklas­inn eign­ast mann­virkið sem byggt var í þeim til­gangi að starf­rækja ál­bræðslu Norðuráls. Sam­kvæmt til­kynn­ingu sem Reykja­nesklas­inn hef­ur sent frá sér er ætl­un­in að nýta mann­virkið til þess að þróa þar og starf­rækja Græn­an iðngarð. „Ætl­un­in er að hýsa inn­lend og er­lend fyr­ir­tæki sem þurfa rými fyr­ir sprot­astarf, rann­sókn­ar- og til­rauna­starf­semi, þróun, fram­leiðslu og sam­setn­ingu á vör­um eða aðstöðu fyr­ir fisk­eldi og rækt­un, svo eitt­hvað sé nefnt.“ Þá kem­ur einnig fram að starf­sem­in muni m.a. byggj­ast á hug­mynda­fræði um hringrás­ar­hag­kerfi.

Smám sam­an er að fær­ast aukið líf í Græna iðngarðinn í Suður­nesja­bæ. Um er að ræða mjög metnaðarfullt verk­efni sem bygg­ist á hug­mynda­fræði um klasa­starf­semi sem hef­ur sannað sig hjá Sjáv­ar­klas­an­um. Það verður áhuga­vert að fylgj­ast með fram­gangi máls­ins.

Upp­bygg­ing á innviðum sveit­ar­fé­lags­ins

Mik­ill upp­bygg­ing er að eiga sér stað í gatna­gerð í báðum byggðar­kjörn­um, Sand­gerði og Garði, sem mynda Suður­nesja­bæ. Hef­ur út­hlut­un lóða og sala fast­eigna verið mik­il, sér­stak­lega með til­komu hlut­deild­ar­lána en sveit­ar­fé­lagið er nú skil­greint sem vaxt­ar­svæði.

Ný­lega var tek­in í gagnið glæsi­leg stækk­un við Gerðarskóla í Garði og þá er sveit­ar­fé­lagið að byggja nýj­an og glæsi­leg­an leik­skóla í Sand­gerði sem tel­ur sex deild­ir og eru áætluð verklok í mars 2024. Um að ræða bylt­ingu í leik­skóla­mál­um í Suður­nesja­bæ þar sem leik­skól­inn verður einn sá veg­leg­asti á land­inu. Svo er mik­il vinna í gangi við end­ur­nýj­un og lag­fær­ingu á eldri göt­um sveit­ar­fé­lags­ins sem hafa látið á sjá.

Áform um bætta aðstöðu til íþróttaiðkun­ar

Stækk­un er haf­in á hús­næði sund­laug­ar­inn­ar í Sand­gerði sem mun gera aðstöðu starfs­fólks en betri og tryggja þannig meira ör­yggi sund­laug­ar­gesta.

Ný­lega var samþykkt í bæj­ar­ráði Suður­nesja­bæj­ar að fara af stað með frí­stunda­akst­ur í sveit­ar­fé­lag­inu á milli byggðakjarna til að stuðla þannig að auk­inni þátt­töku ung­menna í íþrótt­um.

Í mál­efna­samn­ingi B- og D-lista kem­ur fram að „bæta skal aðstöðu til íþróttaiðkun­ar með bygg­ingu gervi­grasvall­ar þar sem horft verði til framtíðar við hönn­un hans og gert verði ráð fyr­ir að hægt verði að byggja yfir hann síðar“. Unnið er mark­visst að þess­ari fram­kvæmd og er nú í gangi grein­ing­ar­vinna um staðsetn­ingu vall­ar­ins sem á að ljúka á allra næstu miss­er­um. Því næst er að taka skjóta ákvörðun um staðsetn­ingu hans til þess að upp­bygg­ing geti haf­ist.

Anton Guðmundsson, odd­viti Fram­sókn­ar og formaður bæj­ar­ráðs í Suður­nesja­bæ.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 13. október 2023.