Category: Nýjast

Ein mik­il­væg­asta fjár­fest­ing hvers sam­fé­lags er í mennt­un. Rann­sókn­ir sýna að með auk­inni mennt­un eykst ný­sköp­un og tækniþróun, sem leiðir til auk­inn­ar hlut­deild­ar í heimsviðskipt­um, meiri fram­leiðni og auk­ins gjald­eyr­is­forða! Frá iðnbylt­ing­unni hef­ur verðmæta­sköp­un fyrst og fremst verið drif­in áfram af mennt­un, ný­sköp­un, tækni­leg­um fram­förum og sann­gjörnu markaðshag­kerfi.

Því bár­ust ís­lensku sam­fé­lagi sér­stak­lega já­kvæðar frétt­ir í liðinni viku, um að brott­hvarf á fram­halds­skóla­stigi hafi ekki mælst minna og braut­skrán­ing­ar­hlut­fall ekki hærra í töl­um Hag­stof­unn­ar, sem ná aft­ur til ný­nema árs­ins 1995! Þannig höfðu nærri 62% þeirra tæp­lega 4.500 ný­nema sem hófu nám árið 2016 út­skrif­ast árið 2020. Rúm 18% voru enn í námi, án þess að hafa út­skrif­ast. 19,9% ný­nema hausts­ins 2016 hafa hætt námi á sama tíma­bili. Til sam­an­b­urðar nam þetta hlut­fall 29,6% árið 2007 hjá ný­nem­um hjá þeim sem hófu nám 2003. Auk­in­held­ur mæld­ist brott­hvarf á meðal inn­flytj­enda á fram­halds­skóla­stig­inu það minnsta frá því mæl­ing­ar hóf­ust, sem eru einnig virki­lega já­kvæðar frétt­ir, þótt enn sé tals­vert starf óunnið í þeim efn­um. Um 46% inn­flytj­enda sem hófu nám í dag­skóla á fram­halds­skóla­stigi haustið 2016 höfðu hætt námi án þess að út­skrif­ast fjór­um árum síðar.

Þetta er þróun í rétta átt sem ég gleðst mikið yfir, en bar­átt­an gegn brott­hvarfi var eitt af helstu áherslu­mál­um mín­um í tíð minni sem mennta­málaráðherra á síðasta kjör­tíma­bili. Með marg­háttuðum aðgerðum var þess­ari áskor­un mætt. Meðal ann­ars var 800 millj­ón­um króna for­gangsraðað í þágu nem­enda í brott­hvarfs­hættu. Framúrsk­ar­andi sam­starf við skóla­stjórn­end­ur, kenn­ara og nem­end­ur er stór breyta í þess­ari þróun. Þá var mark­visst unnið að því að auka aðgengi fram­halds­skóla­nem­enda að geðheil­brigðisþjón­ustu og fjár­fram­lög til fram­halds­skól­anna auk­in, þannig að fram­lög á hvern nem­anda höfðu aldrei verið jafn há.

Það skipt­ir máli að nem­end­ur finni sína fjöl og finni löng­un til þess að velja sér áhuga­vert nám við hæfi og klára það. Fjöl­breytni náms á fram­halds­skóla­stigi hef­ur auk­ist jafnt og þétt en yfir hundrað náms­braut­ir eru í boði við fram­halds­skóla lands­ins.

Á síðasta kjör­tíma­bili tókst einnig sér­lega vel til að snúa vörn í sókn fyr­ir verk-, iðn- og starfs­nám með aðgerðaáætl­un mennta- og menn­ing­ar­málaráðuneyt­is­ins, Sam­taka iðnaðar­ins og Sam­bands ís­lenskra sveit­ar­fé­laga. Mark­mið áætl­un­ar­inn­ar er að auka áhuga ung­menna á starfs- og tækni­mennt­un og þar með fjölga ein­stak­ling­um með slíka mennt­un á vinnu­markaði. Í aðgerðaáætl­un­inni var meðal ann­ars lögð áhersla á að efla kennslu grunn­skóla­nema í verk-, tækni- og list­grein­um; jafna stöðu iðnmenntaðra í fram­halds­námi; ein­falda skipu­lag starfs- og tækni­náms; bæta aðgengi á lands­byggðinni og styrkja náms- og starfs­ráðgjöf. Skemmst er frá því að segja að al­gjör aðsókn­ar­spreng­ing hef­ur orðið í námið og færri kom­ast að en vilja – sem nú er orðið eitt helsta viðfangs­efni fram­halds­skóla­stigs­ins. Það er af sem áður var, þegar vanda­málið var að ná í nægj­an­lega stóra nem­enda­hópa í námið.

Ánægðum nem­end­um vegn­ar bet­ur, sem styrk­ir sam­fé­lagið okk­ar til langs tíma og um leið sam­keppn­is­hæfni Íslands á alþjóðavísu. Mennt­un er mátt­ur!

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst á mbl.is 2. ágúst 2022.

Það eru blik­ur á lofti í alþjóðahag­kerf­inu vegna verðbólguþrýstings og stríðsátaka. Ísland fer ekki varhluta af þessari stöðu og helsta viðfangsefni hagstjórnarinnar er að vinna bug á verðbólgunni og verja kaupmáttinn. Þrátt fyrir að óveðursský séu handan sjóndeildarhringsins, þá er engu að síður ágætt skyggni á Íslandsmiðum, þar sem nokkrar hagstærðir vinna með okkur. En lítum fyrst á stöðu og horfur alþjóðahagkerfisins:

Seðlabankar hækka vexti og hagvaxtarspá Alþjóðagjaldeyrissjóðsins lækkar

Seðlabankar heimsins hafa hækkað sína stýrivexti, líkt og sá íslenski en hér hafa vextir farið úr 0,75% í 4,75% í nokkrum skrefum frá maí 2021. Bandaríski seðlabankinn hækkaði vexti nýverið um 0,75% og standa þeir í um 2,5%. Á sama tíma hefur landsframleiðsla Bandaríkjanna dregist saman um 0,9% á öðrum ársfjórðungi ársins og er þetta annar ársfjórðungurinn þar sem mælist samdráttur. Þrátt fyrir það mælist atvinnuleysi í landinu aðeins 3,6% og því telur seðlabankastjórinn hagkerfið ekki komið í kreppu. Tiltrú þýska viðskiptalífsins á hagkerfinu þeirra hefur versnað talsvert vegna vaxandi ótta við verðbólgu og orkuskort. Þar sem framboð af orku og afhendingar hennar frá Rússlandi er ófyrirséð, skapar það mikla óvissu og dregur úr fjárfestingum og minnkar hagvöxt. Þetta getur leitt til alvarlegrar kreppu í Evrópu á næstu misserum. Ný hagspá Alþjóðagjaldeyrissjóðsins kom út í vikunni en þar var hagvaxtarspáin lækkuð. Samkvæmt henni er gert ráð fyrir að hagvöxturinn í ár verði 3,2 prósent og 2,9 prósent á næsta ári. Meginorsakirnar eru vaxandi verðbólga á heimsvísu og hægagangur í efnahagslífinu í Kína og Bandaríkjunum. Þó er vert að benda á að verð á hveiti hefur lækkað um nærri 40% frá hámarki sínu í maí. Olíuverð hefur einnig lækkað að undanförnu ásamt því að aðfangakeðjur eru að jafna sig.

Þróttur í íslenska hagkerfinu

Efnahagskerfið á Íslandi hefur tekið vel við sér eftir farsóttina. Drifkraftur hagkerfisins er góður og spár gera ráð fyrir miklum hagvexti í ár eða 5,1% og tæpum 3% árið 2023. Lausafjárstaða þjóðarbúsins er sterk og verulega hefur dregið úr atvinnuleysi. Ferðaþjónustan er mikilvægur þáttur í að drífa hagvöxtinn áfram en gert er ráð fyrir um 1,6 milljón ferðamanna heimsæki Ísland á þessu ári. Aðrar útflutningsgreinar hafa einnig dafnað vel eins og sjávarútvegur og stóriðja vegna mikilla verðhækkana á afurðum þessara atvinnugreina. Að sama skapi er einnig ánægjulegt að sjá að útflutningstekjur af hugverkaiðnaðnum hafa aukist eða farið úr því að nema tæpum 8% af gjaldeyristekjum í rúm 16% á síðustu árum. Þessi þróun er mikilvæg og fjölgar stoðunum undir utanríkisviðskiptum landsins.

Kaupmáttur launa allra á Íslandi hækkaði á árinu 2021 og þær skattalegu aðgerðir sem hefur verið hrint í framkvæmd miða allar að því að draga úr skattbyrði hjá þeim sem lægstar tekjur hafa. Á Covid-tímanum jókst kaupmáttur um 4,4% að raunvirði og var það í samræmi við fyrirætlanir stjórnvalda að verja efnahag heimila og fyrirtækja við upphaf farsóttarinnar. Í stuttu máli má segja að vel hafi tekist til. Atvinnuleysi mælist nú um 3,8% og skuldir heimilanna hafa lækkað. Að auki er gert ráð fyr­ir að aðhalds­samri pen­inga­stefna og rík­is­fjár­mál muni leiða til þess að á næsta ári lækki verðbólg­an.

Þættir sem vinna með Íslandi

Í ná­granna­lönd­un­um er mik­ill ótti við að fram und­an sé tíma­bil sam­spils stöðnun­ar og verðbólgu (e. stag­flati­on). Sem stendur eru eng­in merki eru uppi um slíka stöðnun í okk­ar hag­kerfi. Nokkr­ir veiga­mikl­ir þætt­ir ættu einnig að vinna með efna­hags­kerf­inu. Í fyrsta lagi eru heild­ar­skuld­ir rík­is­sjóðs rúm­lega 40% af lands­fram­leiðslu, en til sam­an­b­urðar eru skuld­ir Þýska­lands um 60% og Ítal­íu um 140%. Áætlað er að skulda­hlut­fall rík­is­sjóðs verði komið í 33,4% í árs­lok 2023. Er­lend­ar skuld­ir rík­is­sjóðs eru mjög lág­ar og auk þess er hrein er­lend staða þjóðarbús­ins með allra besta móti í ljósi mik­illa eigna hag­kerf­is­ins erlendis. Í öðru lagi er Ísland með sjálf­stæða pen­inga­stefnu sem þýðir að við get­um hreyft stýri­vexti hraðar en mörg önn­ur ríki og sér í lagi í sam­an­b­urði við þau sem eru aðilar að mynt­banda­lagi Evr­ópu. Þess má geta að verðbólga inn­an ein­stakra ríkja banda­lags­ins nem­ur allt að 20%. Ítal­ía greiðir 1,9 pró­sentu­stig­um meira en Þýska­land í vöxt­um af láni til tíu ára, nærri tvö­falt meira en sem nem­ur álag­inu í árs­byrj­un 2021. Ljóst er að sama vaxta­stefn­an á ekki við öll ríki Evr­ópu­sam­bands­ins og munu þau skuld­sett­ustu geta lent í veru­leg­um erfiðleik­um. Í þriðja lagi, vegna góðs geng­is út­flutn­ings­grein­anna, hef­ur gjald­miðill­inn okk­ar staðist ágjöf­ina sem felst í óviss­unni og hefur verið stöðugur. Í fjórða lagi er Ísland stór­fram­leiðandi á þeim vör­um sem vönt­un er á; ann­ars veg­ar mat­væl­um og hins veg­ar orku. Sök­um þessa er verðbólg­an minni en ella væri.

Að lok­um, þá hef­ur hag­stjórn­in verið sveigj­an­leg und­an­farið og verið í aðstöðu til að nýta rík­is­fjár­mál­in til að styðja við hag­kerfið á far­sótt­ar­tím­um. Nú þarf að draga úr þátt­töku þess í út­gjöld­um og fjár­fest­ing­um til að halda aft­ur af verðbólg­unni. Þannig að segja má að staðan sé nokkuð ásættanleg. Næstu aðgerðir í efna­hags­stjórn­inni munu all­ar miða að því að ná utan um verðbólgu­na og ef all­ir leggjast á árarnar í þeirri veg­ferð, þá mun okk­ur farn­ast vel. Hins vegar er það alveg ljóst í mínum huga að byrðarnar þurfa að dreifast jafnt í samfélaginu. Heimili landsins eru hornsteinn samfélagsins og því verður að vera í forgangi að verja þau.

Lilja Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 29. júlí 2022.

Óumflýjanlegar efna­hagsaðgerðir stjórn­valda um heim all­an á Covid-19 tím­an­um sem snéru að aukn­um umsvifum hins opinbera og rýmri pen­inga­stefnu hafa ýtt und­ir hækk­un á vöru og þjónustu. Þessu til viðbót­ar hef­ur innrás Rúss­lands í Úkraínu haft mik­il áhrif á verðbólgu á heimsvísu. Verð á nauðsynlegum hrávörum, orku og matvöru hef­ur hækkað veru­lega og eru afleiðing­arn­ar afar nei­kvæðar fyr­ir heims­bú­skap­inn. Á sama tíma eru mjög ríki enn að fást við far­sótt­ina og hef­ur það lam­andi áhrif fram­leiðslu­keðju heims­ins. Ofan á þetta bæt­ist að skort­ur á vinnu­afli í mörg­um helstu hag­kerf­um heims­ins. Þetta er staðan sem við glímum við.

Seðlabankar víða um heiminn hafa hækkað stýri­vexti sína með það fyrir augum að draga úr verðbólgu­vænt­ing­um. Verðbólga í Banda­ríkj­un­um í maí mæld­ist 9,1% á árs­grund­velli og er sú mesta í yfir 40 ár. Verð á hveiti á heimsvísu hef­ur hækkað um 56% og mjólkuraf­urðir um 17%. Þá hefur verð á helíum hækkað um 135% á síðustu tveimur árum vegna erfiðleika í verksmiðjum í Rússlandi og Bandaríkjunum. Frumefnið er til að mynda mikilvægur þáttur í framleiðslu ljósleiðaraglers og skortur á því ógnar framþróun stafræna hagkerfisins.

Verðbólgan á evrusvæðinu mældist 8,6% í júní. Seðlabanki Evrópu hækkaði stýrivexti um 0,5% í gær í fyrsta sinn frá árinu 2011. Eftir hækkunina eru stýrivextir bankans komnir í 0%. Vísbendingar er þó um það á evrusvæðinu að snarpur samdráttur sé í vændum þar sem framleiðsla og nýjar pantanir drógust saman í fyrsta sinn eftir Covid-19. Ísland hef­ur ekki farið var­hluta af þess­ari þróun. Verðbólg­an mæl­ist 9,9% en án hús­næðisliðar­ins er hún 7,5%. Verðbólgu­vænt­ing­ar hafa einnig auk­ist. Gert er ráð fyr­ir að verðbólga verði um 4,9% árið 2023 og 3,3% árið 2024. Skort­ur hef­ur verið á vinnu­markaði og mik­il eft­ir­spurn eft­ir vinnu­afli. Hækk­un hús­næðisliðar vísi­tölu neyslu­verðs hef­ur haft mest áhrif á þróun verðlags und­an­far­in miss­eri.

Meg­in­verk­efni allra hag­kerfa verður að ná utan um verðbólgu­vænt­ing­ar og ráðlegg­ur Alþjóðagreiðslu­bank­inn seðlabönk­um að vera ófeimn­ir að bregðast hratt við til skamms tíma með það að leiðarljósi að til lengri tíma verði búið að ná verðbólg­unni niður. Seðlabanki Íslands hefur hækkað stýrivexti í nokkrum skrefum frá maí 2021 eða úr 0,75% í 4,75%.

Íslensk stjórnvöld hafa þegar ráðist í mót­vægisaðgerðir sem felast í því að bæt­ur al­manna­trygginga hafa verið hækkaðar, ráðist var í sér­stak­an barna­bóta­auka og hús­næðis­bæt­ur voru hækkaðar. Farið verður í 27 millj­arða aðhaldsaðgerðir hjá ríkissjóði til að draga úr verðbólguþrýst­ingi. Sam­keppnis­eftirlitið hóf upp­lýs­inga­öfl­un um þróun verðlags á helstu mörkuðum í apríl til að meta hvort verðlags­hækk­an­ir kunni að stafa af ónægu sam­keppn­is­legu aðhaldi eða óeðli­leg­um hvöt­um. Sér­stök áhersla er lögð á dag­vörumarkað, eldsneyt­is­markað og bygg­ing­ar­vörumarkað. Það ger­ir Sam­keppnis­eft­ir­lit­inu auðveld­ara um vik að greina óhag­stæð ytri áhrif á verðþróun eða greina hvort verðhækk­an­ir kunni að stafa af mögu­leg­um samkeppnisbresti á viðkom­andi mörkuðum. Að auki hef­ur verið skipaður vinnu­hóp­ur til að greina gjald­töku og arðsemi bank­anna. Stór hluti af út­gjöld­um heim­il­anna renn­ur til bank­anna, í formi af­borg­ana af hús­næðis-, bíla- og neyslu­lán­um auk vaxta- og þjón­ustu­gjalda. Mark­miðið er að kanna hvort ís­lensk heim­ili greiði meira fyr­ir al­menna viðskipta­bankaþjón­ustu en heim­ili í hinum nor­rænu ríkj­un­um. Það er verk að vinna til að ná tök­um á verðbólgu.

Stærsta verk­efni hag­stjórn­ar­inn­ar verður að koma bönd­um á verðbólg­una til heilla fyrir allt samfélagið. Brýnt er að sjá hvernig þessar aðgerðir stjórnvalda koma til með að hafa áhrif. Ljóst er þó að lækki verðbólgan ekki nokkuð á næstu mánuðum, þá er aðkallandi að fara í frekari aðgerðir til að kveða verðbólgudrauginn í kútinn. Ávallt verða stjórnvöld að huga mest að þeim sem eru í viðkvæmri efnahagslegri stöðu.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, ferðamála-, viðskipta- og menningarmálaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin byrtist fyrst á visir.is 25. júlí 2022.

Það er eft­ir­vænt­ing í sam­fé­lag­inu nú þegar stelp­urn­ar okk­ar spila sinn ann­an leik gegn Ítal­íu á Evr­ópu­meist­ara­móti kvenna í knatt­spyrnu á Englandi í dag. Sam­ein­ing­araflið og kraft­ur­inn sem fylg­ir stelp­un­um smit­ar út frá sér. Fjöldi ís­lenskra stuðnings­manna hef­ur gert sér ferð á móti til að styðja dyggi­lega við bakið á ís­lenska landsliðinu og fjöl­skyld­ur og vin­ir koma sam­an á Íslandi til þess að horfa á leik­inn og senda hlýja strauma út.

Vel­gengni ís­lensku landsliðanna í knatt­spyrnu hef­ur fyllt okk­ur stolti, gleði og til­hlökk­un. Árang­ur­inn blæs líka bar­áttu­anda og krafti í fjölda barna og ung­linga sem fylgj­ast spennt með sín­um fyr­ir­mynd­um. Vegna þessa er hlaupið hraðar, sparkað fast­ar og stefnt hærra. Íþrótta­fólkið okk­ar býr yfir metnaði, dugnaði og vinnu­semi. Það hef­ur sett sér mark­mið, keppt að þeim sama hvað dyn­ur á og haldið í gleðina yfir stór­um sem smá­um sigr­um.

Það að kom­ast á stór­mót sem þetta er ekki sjálfsagt. Að baki slík­um ár­angri ligg­ur þrot­laus vinna stelpn­anna okk­ar og þeirra sem standa þeim næst. Þessi ár­ang­ur bygg­ist einnig á óeig­ingjarnri vinnu sam­fé­lags­ins í gegn­um tíðina. Ber þar fyrst að nefna baklandið, en það er fólkið sem legg­ur sitt af mörk­um með stuðningi sín­um, elju og ástríðu. Þetta eru fjöl­skyld­urn­ar, starfs­fólkið í íþrótta­hús­un­um, sjálf­boðaliðarn­ir og aðrir vel­unn­ar­ar. Þau eru að upp­skera ríku­lega þessa dag­ana. Annað sem breyt­ir höfuð máli er jafn aðgang­ur að íþrótta og tóm­stund­a­starfi á land­inu okk­ar. Það er okk­ar sem sam­fé­lags að tryggja að öll börn hafi jöfn tæki­færi til þess að ná langt í því sem þau vilja taka sér fyr­ir hend­ur.

Fram und­an eru spenn­andi og skemmti­leg­ir tím­ar og ég trúi því að æv­in­týrið á Englandi sé er rétt að byrja. Til þess að gera um­gjörð móts­ins enn glæsi­legri ákváðu ís­lensk stjórn­völd að blása til menn­ing­arkynn­inga í tengsl­um við leiki stelpn­anna á móti. Að þeim koma öfl­ug­ur hóp­ur ís­lenskra lista­manna sem koma fram fyr­ir hvern leik. Auk­in­held­ur hafa menn­ing­ar- og viðskiptaráðuneytið og mennta- og barna­málaráðuneytið lestr­ar­hvatn­ing­ar­her­ferðina sett á lagg­irn­ar lestr­ar­hvatn­ing­ar­her­ferðina Tími til að lesa sem ætluð er fyr­ir les­end­ur á grunn­skóla­aldri í sum­ar.

Hvatn­ing­in er skemmti­leg og inn­blás­in af þátt­töku stelpn­anna okk­ar á EM. Að þessu sinni snýst lestr­ar­hvatn­ing­in um bæði lest­ur og sköp­un. Börn og for­eldr­ar gera með sér samn­ing um ákveðinn mín­útu­fjölda í lestri fyr­ir hvern leik og hvert mark sem að stelp­urn­ar okk­ar skora á EM. Þá geta krakk­ar einnig tekið þátt í að skapa og skrifa sögu til þess að senda inn – en sag­an þarf að inni­halda bolta. Nán­ari upp­lýs­ing­ar er að finna inná vefsíðunni www.tim­itila­dlesa.is.

Það er gam­an að geta samþætt íþrótt­ir og menn­ingu með þess­um hætti til þess að auka hróður lands­ins og hvetja stelp­urn­ar okk­ar enn frek­ar til dáða. Sem ráðherra menn­ing­ar­mála sendi ég stelp­un­um okk­ar bar­áttu­kveðjur fyr­ir leik­inn í dag og óska öll­um lands­mönn­um gleðilegr­ar fót­bolta­hátíðar þar sem slag­orðið verður tví­mæla­laust: Áfram Ísland!

Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir, menn­ing­ar­ráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst á mbl.is 13. júlí 2022.