Category: Fréttir

„Virðulegi forseti. Nú erum við að ganga til atkvæðagreiðslu í 3. umræðu fjárlaga, ég held að það sé í fyrsta skipti sem við erum á tíma í þeim efnum. Þá er líklega hægt að þakka það góðri vinnu í fjárlaganefnd sem hefur verið stýrt undir styrkri stjórn hv. þm. Willums Þórs Þórssonar. Aðrir þingmenn í nefndinni mega líka fá bita af hrósi dagsins,“ sagði Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðvesturkjördæmi, í störfum þingsins í dag.
„Þó að mismunandi hugmyndir eða skiptar skoðanir séu um hvernig eigi að skipta kökunni, sem birtist hér í fjölda nefndarálita og litríkum ljósum á atkvæðatöflunni, þá hefur þetta gengið vel. Sú atkvæðagreiðsla sem birtist hér er oft kómísk, niðurstaðan svolítið augljós en túlkunin skemmtileg. Samfylkingin hefur kvartað sáran hér og í fjölmiðlum um að stjórnarmeirihlutinn hafi aldrei verið á græna takkanum við tillögum hennar en gleymir að segja frá því að hún hefur heldur aldrei verið á græna takkanum við tillögum meiri hlutans þrátt fyrir margar frábærar tillögur af þeim bæ.
Telja má upp nokkur dæmi en listinn er ekki tæmandi úr fjárlögum þessa árs sem við erum að fara að samþykkja núna.

• Það eru markvissar skattalækkanir og breytingar á tekjuskatti einstaklinga.

• Fæðingarorlofið er aukið um einn mánuð strax á næsta ári og verður komið upp í 12 mánuði á árinu 2021.

• Einnig eykst framlag til barnabóta um 1 milljarð og

• stofnframlag til íbúðarbygginga hækkar einnig verulega.

• Í samræmi við fjármálaáætlun er aukið verulega við fjárfestingu og viðhald í samgöngumálum. Frá árinu 2017 nemur aukningin 11,6 milljörðum kr. eða 32% að raungildi.

Virðulegi forseti. Það er vissulega áskorun fram undan í ríkisfjármálum og spár sýna að við erum að ganga inn í lægra hagvaxtarstig. Atvinnuleysi er að aukast og minni afkoma kallar á að við þurfum að vera vakandi. Gangi okkur vel í framhaldinu,“ sagði Halla Signý.

Líneik Anna Sævarsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðausturkjördæmi, spurði þingheim hvers vegna þetta þurfi að vera svona flókið, en „bláar, grænar og gráar tunnur lúta mismunandi lögmálum eftir sveitarfélögum, meira að segja á sömu sorpsöfnunarsvæðunum,“ sagði Líneik Anna í störfum þingsins í dag.
„Virðulegi forseti. „Af hverju þarf þetta að vera svona flókið?“, spurði ungur Framsóknarmaður í grein í Fréttablaðinu um daginn og vísaði þar til flækjunnar við að skila af sér rusli til endurvinnslu á Íslandi. Íslendingum hefur tekist að búa til svo margar mismunandi útgáfur af flokkunarkerfum að margir fórna höndum og gefast upp fyrir verkefninu og setja allt í sama plastpokann. Bláar, grænar og gráar tunnur lúta mismunandi lögmálum eftir sveitarfélögum, meira að segja á sömu sorpsöfnunarsvæðunum. Margir hafa vakið athygli á þessu og ályktað um mikilvægi samræmds flokkunarkerfis. Ég vil því vekja athygli á og fagna því að ríkisstjórnin er með málið á dagskrá og við eigum von á frumvarpi um þau mál á vorþinginu.
Að því sögðu vil ég gera brúnar tunnur og heimajarðgerð að umtalsefni. Alveg sama hvernig við horfum á það mál hlýtur sjálfbærasta leiðin til jarðgerðar alltaf að vera jarðgerð á og hjá heimilunum þegar þess er kostur. Hún hentar sérstaklega vel fyrir íbúa í dreifbýli og garðeigendur í þéttbýli, ég tala nú ekki um ef notaðar eru aðferðir sem skila litlu kolefni út í andrúmsloftið og jarðvegurinn sem myndast nýtist í eigin ræktun. Þróunin hefur hins vegar sums staðar a.m.k. orðið sú að þegar sameiginlegri jarðgerð hefur verið komið á í sveitarfélögunum hafa þeir sem jafnvel hafa jarðgert heima árum saman horfið frá því vegna þrýstings um að taka þátt í sameiginlega verkefninu.
Ég legg því áherslu á að við samræmingu flokkunarkerfa verði horft til þess að búa til hvata til heimajarðgerðar og áhersla verði lögð á leiðbeiningar og stuðning við það verkefni,“ sagði Líneik Anna.

Þórarinn Ingi Pétursson, alþingismaður Framsóknar í Norðausturkjördæmi, gerði tolla á matvæli og tolla almennt að umtalsefni í ræðu í störfum þingsins á Alþingi í dag.
„Virðulegur forseti. Umræða um tolla á matvæli og tolla almennt skýtur reglulega upp kollinum í umræðunni hér á landi en þá stíga gjarnan fram á völlinn valinkunnir talsmenn frjálshyggjunnar og fara frjálslega með staðreyndir. Þá virðist oft gleymast að það eru tvær hliðar á öllum málum en tollar á vörum þekkjast úti um allan heim. Þjóðir setja á tolla til að vernda framleiðslu sína, þjóðartekjur og jafna þannig aðstöðumuninn sem snertir framleiðsluna,“ sagði Þórarinn Ingi.
„Til að mynda er Evrópusambandið mikið tollabandalag þar sem innri markaðurinn er eitt svæði og lönd utan hans annað. Íslendingar hafa ákveðna innflutningstolla á ESB-svæðinu fyrir skyr, lambakjöt og unninn lax. Þeir tollar eru settir af ESB til að verja eigin framleiðslu og hagkerfi og tryggja að bændur og úrvinnslugeirinn á svæði ESB hafi ákveðið öryggi fyrir framleiðslu sína.
Ísland setur tolla á ákveðnar vörur sem og önnur lönd og af hverju er það gert?
Jú, eins og áður hefur verið komið inn á er það gert til að vernda íslenska framleiðslu og hagkerfi.
Í hinum fullkomna heimi væri jafn dýrt að framleiða kjöt á Spáni og í Barðastrandasýslu en svo er hins vegar ekki.

• Veðurfar,

• löggjöf um aðbúnað og hirðingu,

• húsakostur og

• aðstæður til ræktunar eru ekki sambærilegar.

Ísland er í fremstu röð þegar kemur að hirðingu og aðbúnaði og veðurfar hér er gjörólíkt. Það hefur verulegan kostnað í för með sér fyrir framleiðsluna og síðan er ótalinn einn stærsti þátturinn sem er launakostnaður.
Virðulegi forseti. Munum að tollvernd er ekki séríslenskt fyrirbæri heldur er það þannig að flest ríki og ríkjasambönd hafa tollvernd,“ sagði Þórarinn Ingi.

„Fjarnám þarf til að styrkja minni skóla, bæði til að sækja fagþekkingu en ekki síður til að tryggja öflugum kennurum minni skóla tækifæri til að vera í fullu starfi og skólakerfinu aðgang að þekkingu.“ Þetta kom fram í ræðu Líneik Önnu Sævarsdóttur, alþingismanns Framsóknar í Norðausturkjördæmi, í störfum þingsins í gær.
„Fjórða iðnbyltingin, rafræn stjórnsýsla, fjarvinna og fjarnám gefa okkur frábær verkfæri og tækifæri til að endurskipuleggja margt í samfélaginu. Notum þau tæki rétt svo þau snúist ekki upp í andhverfu sína og snúi hlutunum á hvolf.
Við þurfum oft að spyrja okkur hvernig hægt sé að nýta tækifærin sem felast í fjarvinnu til að styrkja starfsemi þar sem ekki er þörf á fjölda fólks í nærþjónustu en nærþjónustan er samt mikilvæg. Þetta verðum við að gera meðvitað. Með meðvitaðri stýringu er hægt að nota rafræna stjórnsýslu og fjarvinnslu til að dreifa störfum um landið, efla starfsstöðvar, efla heilu stofnanirnar og kerfið,“ sagði Líneik Anna.

Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðvesturkjördæmi, var málshefjandi í sérstakri umræðu um jöfnun dreifikostnaðar á raforku á Alþingi í gær.
„Orkuauðlindir landsins eru í sameign þjóðar og flutningsleiðir raforku einnig. Landsmenn sitja þó ekki við sama borð þegar kemur að flutningi á raforku til síns heima. Það fer nefnilega eftir því hvar þeir búa. Í landinu eru tvær gjaldskrár á flutningi rafmagns, þ.e. fyrir dreifbýli og þéttbýli,“ sagði Halla Signý.
Stöðugt dregur í sundur
„Dreifikostnaður raforku hefur hækkað meira í dreifbýli en þéttbýli á undanförnum árum og ljóst er að stöðugt dregur í sundur og núverandi jöfnunargjald er langt frá því að jafna þennan mun. Nú er svo komið að það er u.þ.b. fjórðungi hærra í dreifbýli þrátt fyrir jöfnunargjaldið sem sett var á til að jafna dreifikostnað á raforku í landinu.
Í raforkulögum frá 2003 voru sett inn tekjumörk, um hámark leyfilegra árlegra tekna flutningsfyrirtækja og dreifiveitna til að mæta kostnaði. Þannig var kominn grundvöllur að aðskilnaði milli þéttbýlis og dreifbýlis í gjaldskrám og í kjölfarið var svo sett jöfnunargjald sem á að nota til að jafna þennan mun,“ sagði Halla Signý.
Fjárfestingarþörf og endurnýjunarþörf er meiri í dreifbýli
„Skýringin á sífellt hækkandi kostnaði vegna dreifingu raforku er að kaupendum raforku fækkar í dreifbýlinu og fjárfestingarþörf og endurnýjunarþörf er meiri í dreifbýli en þéttbýli og einnig vegna átaksverkefnis um þrífösun rafmagns. Þetta leiðir af sér aukinn mun á meðalverði í þéttbýli og dreifbýli. En enn eykst munurinn og hvar er þá jafnréttið og þau sjálfsögðu mannréttindi að sitja við sama borð þegar orkuauðlindir eru annars vegar?
Virðulegi forseti. Eins og ég sagði í upphafi ræðu minnar hefur aldrei verið ætlunin í lagasetningu að mismuna fólki með aðgangi að raforku eftir því hvar það býr á landinu. Þessi ójöfnuður er þó staðreynd og við verðum að fara að leiðrétta þennan mun og það helst strax.

Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar segir að flutnings- og dreifikerfi raforku verði að mæta betur þörfum atvinnulífs og almennings alls staðar á landinu. Þeir sem hafa í hyggju að fara í orkufreka atvinnustarfsemi í dreifbýli eins og ferðaþjónustu, garðyrkjuframleiðslu eða smáiðnað þurfa að hugsa sig tvisvar um áður en lagt er af stað í rekstur, svo ekki sé talað um heimili sem búa við þennan aðstöðumun.

Við erum líka með nýsamþykkta byggðaáætlun þar sem fram kemur að markmiðið sé að stuðla að aukinni jöfnun orkukostnaðar í dreifbýli og þéttbýli, bæði hvað varðar dreifingu á raforku og húshitunarkostnaði. Núverandi stjórnvöld eru því svo sannarlega með viljann til að mæta þessum mun,“ sagði Halla Signý.
Þá spyr ég hæstv. ráðherra:

Hvernig miðar vinnu atvinnuvegaráðuneytisins með Orkustofnun við að greina og finna hagkvæmustu leiðina til að jafna dreifikostnað á raforku?
Hvaða áhrif telur ráðherra að sameining dreifiveitna verði á dreifikostnaði á raforku?
Telur ráðherra að tekjumörk vegna kostnaðar við flutning á raforku til dreifiveitna sé verkfæri til að jafna dreifikostnað á raforku?
Hver telur ráðherra að ávinningur af jöfnun dreifikostnaðar á raforku sé á orkufreka atvinnustarfsemi í dreifbýlinu?

 

 

Líneik Anna Sævarsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðausturkjördæmi, sagði í umræðu um jöfnun dreifikostnaðar á raforku á Alþingi í gær að fyrir sér væri málið einfalt, allir landsmenn eiga að borga sama verð fyrir dreifingu raforku.
„Raforkan er framleidd víða um land. Til að framleiða hana notum við sameiginlega auðlind og dreifiveitur eru flestar í opinberri eigu. Dreifiveiturnar voru byggðar upp á löngum tíma og stöðugt þarf að halda þeim við og bæta. Heimili og atvinnurekstur í dreifbýli eiga að búa við sömu rekstrarskilyrði og í þéttbýlinu. Það eiga að vera sömu samkeppnisaðstæður. Ég lít svo á að við eigum að sameina dreifbýlisgjaldskrár og þéttbýlisgjaldskrár í eina og gera það strax,“ sagði Líneik Anna.

„Eins og kerfið er núna tapa allir.“

„Raforkufyrirtækin tapa viðskiptavinum þegar atvinnurekstur gefst upp vegna lakari samkeppnisaðstöðu í dreifbýlinu, annaðhvort hættir orkufrekur atvinnurekstur rekstri eða flytur sig í þéttbýli. Samfélagið tapar og sömuleiðis atvinnu- og nýsköpunartækifæri því að til að komast á þéttbýlisgjaldskrá þarf orkunotkunin að vera orðin mjög mikil. Færri og færri standa undir kostnaðinum við uppbygginguna og viðhaldið í dreifbýlinu,“ sagði Líneik Anna.
„Jöfnun hækkar vissulega heildarraforkuverð til þeirra sem búa við þéttbýlisgjaldskrá um einhverja þúsundkalla á ári. En hver er hindrunin? Erum við hrædd við villandi umræðu sem hefur farið fram að undanförnu, t.d. í tengslum við afgreiðslu orkupakka þrjú? Við megum ekki láta þannig umræðu koma í veg fyrir jöfnun dreifikostnaðar.
Þegar allir greiða sama verð fyrir dreifingu verður strax einfaldara að jafna húshitunarkostnað á köldum svæðum og móta markvisst og gagnsætt stuðningsumhverfi fyrir orkufreka og umhverfisvæna framleiðslu eins og grænmetisframleiðslu,“ sagði Líneik Anna.

Ræða Sigurðar Inga Jóhannssonar, formanns Framsóknar, á haustfundi miðstjórnar Framsóknarflokksins 23.-24. nóvember 2019 í Hofi, menningarhúsi Akureyrar.

***

Kæru félagar!

Í kringum kosningar til Alþingis árið 2017 sýndu kannanir að 74 prósent kjósenda vildi sjá Framsókn í ríkisstjórn. Fólk var orðið þreytt á vígamóðum stjórnmálum og vildi sjá festu og jafnvægi í stjórn landsins eftir erfið ár frá hruni. Á þessum grunni og þeim skýru skilaboðum sem kjósendur gáfu í kosningum þar sem mynduð var stjórn með megináherslu á uppbyggingu innviða samfélagsins sem höfðu látið á sjá í þeim miklu niðurskurðarárum eftir hrunið.

Stórsókn í samgöngum, stórsókn í menntamálum, stórsókn í heilbrigðismálum og stórsókn í lífsgæðum. Sú ríkisstjórn sem við sitjum í undir forystu Katrínar Jakobsdóttur hefur unnið af krafti að stórum málum sem varða lífsgæði allra Íslendinga.

Framsókn hefur í þessu farsæla samstarfi við Vinstri-græn og Sjálfstæðisflokk unnið að heilindum fyrir landsmenn alla að því að koma í framkvæmd þeim stefnumálum sem við settum á oddinn í kosningabaráttunni og ég er stoltur af árangrinum. Stærsta einstaka framfaramál ríkisstjórnarinnar til þessa er gerð Lífskjarasamningsins sem er undirstaða jafnvægis og Framsóknar í íslensku samfélagi. Í tengslum við hann hefur tekist að koma baráttumáli Framsóknar síðustu árin, afnámi verðtryggingar, á góðan rekspöl.

Húsnæðismálin sem við lögðum svo mikla áherslu á í kosningabaráttunni eru þungamiðjan í lífskjarasamningunum og sýnir það svo ekki verður um villst þá sterku tengingu sem við sem flokkur höfum við alþýðu landsins.

Samfélag okkar er ekki fullkomið en það stendur framarlega í samanburði við aðrar þjóðir samkvæmt öllum alþjóðlegum mælikvörðum. Sú staða hefur náðst með öflugri þátttöku Framsóknar í stjórn landsins þá rúmu öld sem flokkurinn hefur starfað. Við höfum unnið með flokkum til hægri og til vinstri og í þetta sinn spannar ríkisstjórnin sem við störfum í litróf stjórnmálanna á Íslandi frá vinstri til hægri, nokkuð sem verður að teljast einstakt í heimi þar sem stjórnmálin einkennast nú um stundir af miklum öfgum til hægri og vinstri.

Þessi stjórn var svarið við ósk kjósenda um jafnvægi og Framsókn í mikilvægum málum. Getum við ekki öll verið sammála um það?

Og af hverju vildu íslenskir kjósendur svo margir sjá Framsókn við stjórn landsins? Samvinnan er okkur í Framsóknarflokknum í blóð borin. Flokkurinn okkar er ekki stofnaður eftir forskrift alþjóðlegra kreddna heldur sprettur hann upp úr íslenskum jarðvegi þar sem krafan var og er enn að jafnvægi ríki í samfélaginu.

Að mínu mati er eitt það fallegasta og mikilvægasta við íslenskt samfélag að hér er félagslegur hreyfanleiki einn sá mesti á byggðu bóli, ef ekki sá mesti. Fólki er með öflugu menntakerfi og sterku félagslegu neti gert kleift að láta hæfileika sína blómstra. Það er ekki aðeins mikilvægt fyrir einstaklinginn heldur samfélagið allt að hæfileikar fólks geti verið grunnur að betra lífi, meiri lífsgæðum.

Ísland er land tækifæranna. Við erum flokkur umbóta.

Sjávarútvegur

Undanfarnar vikur hefur samfélagið verið skekið af því sem í almennu tali er nefnt Samherjamálið. Fólk er eðlilega reitt. Reitt yfir þessu framferði stórfyrirtækisins sem birtist í umfjölluninni en ekki hvað síst reitt yfir þeim aðstöðumun sem stórfyrirtæki og almenningur búa við. Framsóknarflokkurinn kom að því á sínum tíma að setja á kvótakerfi í fiskveiðum. Það var stórkostlegt hagsmunamál fyrir þjóðina að fiskveiðar við Ísland væru sjálfbærar og gengju ekki á auðlind þjóðarinnar, fiskimiðin.

Ég leyfi mér að fullyrða að á þeim tíma datt engum til hugar að staðan árið 2019 yrði sú að svo fá fyrirtæki væru með svo stóran hlut kvótans. Og ekki nóg með það heldur farin að banka í hámarksþakið. Það er auðvitað gleðilegt og jákvætt að íslenskur sjávarútvegur sé með þeim fremstu, ef ekki sá fremsti, í heiminum. Það breytir því ekki að umbóta er þörf.

Fyrr á árinu var í samráðsgátt stjórnvalda nýtt auðlindaákvæði stjórnarskrár sem er hluti af þeirri markvissu vinnu ríkisstjórnarinnar í umbótum á stjórnarskránni. Ég tel gríðarlega mikilvægt að slíkt auðlindaákvæði sé í stjórnarskrá íslensku þjóðarinnar.

Auðlindir náttúru Íslands tilheyra íslensku þjóðinni. Nýting auðlinda skal grundvallast á sjálfbærri þróun.

Náttúruauðlindir og landsréttindi sem ekki eru háð einkaeignarrétti eru þjóðareign. Enginn getur fengið þessi gæði eða réttindi tengd þeim til eignar eða varanlegra afnota. Handhafar löggjafarvalds og framkvæmdarvalds fara með forræði og ráðstöfunarrétt þeirra í umboði þjóðarinnar.

Veiting heimilda til nýtingar á náttúruauðlindum og landsréttindum sem eru í þjóðareign eða eigu íslenska ríkisins skal grundvallast á lögum og gæta skal jafnræðis og gagnsæis. Með lögum skal kveða á um gjaldtöku fyrir heimildir til nýtingar í ábataskyni.

Þótt slíkt ákvæði sé mikilvægt þá dugar það ekki eitt og sér. Það verður að ríkja sátt um nýtingu auðlinda okkar, hvort heldur er orka, land eða fiskimið. Árin 2014 og 2015 lagði ég sem sjávarútvegsráðherra í mikla vinnu við frumvarp um stjórn fiskveiða, vinnu sem byggðist á tillögum sáttanefndar þar sem að komu fulltrúar allra stjórnmálaflokka og hagsmunaaðilar. Það frumvarp fól í sér að í sjávarútvegsfyrirtæki gerði samning um kvóta til ákveðins tíma, 23 ára, sem undirstrikar eign þjóðarinnar á auðlindinni en gefur sjávarútvegsfyrirtækjunum tækifæri til langtímahugsunar og býr til fyrirsjáanleika.

Frumvarpið komst ekki inn til þingsins vegna mikillar andstöðu samstarfsflokksins. Ég tel að grunnur að sátt um sjávarútveginn felist í þessu frumvarpi og því að lækka hámark kvótaþaks, bæði í heildaraflaheimildum og í einstökum tegundum, og vinna þannig að aukinni dreifingu kvóta.

Frumvarpið hefði haft mikil áhrif á samfélagið og stuðlað að meiri sátt, meira jafnvægi í samfélaginu.

Það hefði haft áhrif á þróun byggðar því sjávarútvegurinn er einn af burðarásum í atvinnu og verðmætasköpun um allt land. Kvótakerfið var ekki búið til svo nokkrir einstaklingar gætu orðið ofurríkir.

Það var ekki búið til svo þeir fjármunir sem urðu til við aukna verðmætasköpun færu á flakk milli reikninga á aflandseyjum.

Það var búið til svo Íslendingar allir gætu notið hagsbóta af öflugum íslenskum sjávarútvegi. Umbætur í sjávarútvegi eru nauðsynlegar og tímabærar. Og Framsókn mun beita sér fyrir þeim.

Því Ísland á að vera land tækifæranna. Og Framsókn er afl umbóta í íslensku samfélagi. Ekki flokkur byltinga. Flokkur umbóta.

Það þarf ekki mikið innsæi til að átta sig á því að við erum sem þjóð ekki búin að jafna okkur eftir hrunið og þau miklu svik sem almenningur upplifði þegar heilt bankakerfi hrundi. Ofan í það komu Panama-skjölin og nú Samherjamálið. Margir upplifa það kerfi sem við höfum byggt upp sem ófullkomið og máttvana til að standa vörð um hagsmuni almennings.

Á þessum stundum hljóðna líka í smá stund þær raddir sem hæst hafa um „ofvaxnar“ eftirlitsstofnanir og of flókið og íþyngjandi kerfi. Því markaðurinn þarf jú ekki eftirlit því hann sér um það sjálfur! Þennan söng heyrðum við á árunum fyrir efnahagshrunið. Segir ekki einhvers staðar að skilgreiningin á brjálæði sé að gera sömu mistökin aftur og aftur? Frelsi er mikilvægt en án ábyrgðar er frelsið lítils virði.

Jarðarmál

Og talandi um frelsi. Við heyrum af því fréttir að einn auðmaður frá Bretlandi hafi keypt upp hátt á annað prósent landsins. Ef 99 aðrir slíkir auðmenn gerðu slíkt hið sama væri ekkert eftir. Sættum við okkur að innan við hundrað einstaklingar geti átt allar jarðir á Ísland? Enginn sættir sig við í nafni viðskiptafrelsis að hægt sé að kaupa heilu dalina eða héruðin.

Uppkaup jarða geta skaðað fullveldi landsins. Þau hafa áhrif á samfélagsgerðina. Slík jarðasöfnun dregur kraft úr byggðum landsins. Dæmin sýna að heilu landsvæðunum er lokað fyrir frjálsri för. Við viljum ekki sjá slíka auðlindasöfnun. Eignarhaldi er leynt og auk þess ógagnsætt.

Þessi þróun gengur gegn hugsun Framsóknar. Verkefni Framsóknar er að tryggja fjölbreytta nýtingu auðlindar í þágu samfélags og þjóðar.

Í regluverkinu verður að taka á öllum þessu þáttum. Punktur.

Við fáum reglulega fréttir af því að einhverjir velji sér þá leið að færa fjármuni í flóknum fléttum til aflandseyja hér og þar í heiminum. Það er sorglegt til þess að hugsa að fólk og fyrirtæki sjái ekki sóma sinn í að deila kjörum með þjóðinni sinni og flytji peningana í skattaskjól. Ég held ég tali fyrir hönd mikils meirihluta þjóðarinnar þegar ég segi: Þessu verður að linna. Hættið að fela peningana. Takið þátt í að byggja betra samfélag.

Byggðamál

Framsókn á uppruna sinn í sveitum landsins líkt og íslenska þjóðin. Það hefur ætíð verið skýr stefna flokksins að horfa á landið sem eina heild. Nú horfir svo við að um 84 prósent landsmanna búa á einu horni landsins sem er afmarkað af Hvíta í Borgarfirði og Hvítá í Árnessýslu. Þróunin hefur verið hröð og þróunin hefur verið studd af ákvörðunum stjórnvalda sem hafa komið nær öllum störfum ríkisins fyrir á höfuðborgarsvæðinu. Það er bara einn flokkur sem hefur flutt stofnanir út fyrir höfuðborgarsvæðið og það er flokkurinn okkar.

Það er stefna okkar, nú sem fyrr, að byggðir um allt land séu blómlegar. Við viljum að fólk geti búið og starfað um allt land. Ljósleiðaravæðing landsins, Ísland ljóstengt, er einstakt verkefni í heiminum og hefur vakið athygli víða enda verður sú staða að árið 2021 verði 99,9 prósent fyrirtækja og heimila komið í samband við háhraða-net. Það er grundvallaratriði til þess að byggð geti dafnað um allt land í þeim miklu breytingum sem eru framundan og nefndar hafa verið fjórða iðnbyltingin.

Í sáttmála ríkisstjórnarinnar er lögð áhersla á að auglýsa störf án staðsetningar með það að markmiði að fjölga opinberum störfum utan höfuðborgarsvæðisins. Ráðuneyti mitt hefur farið á undan með góðu fordæmi og er fyrsta ráðuneytið til að ráða samkvæmt þessari stefnu. Reynslan er góð og kemur það mér ekki á óvart.

Það er ekki aðeins mikilvægt að hæft fólk um allt land geti starfað í stjórnarráðinu. Reynsla og þekking sem fylgir fólki frá ólíkum svæðum eru verðmæt fyrir stjórnarráðið og þá miklu stefnumótun sem fer þar fram.

Loftslagsmál

Umræðan um loftlagsmálin er áberandi í samfélaginu um þessar mundir. Eðlilegt er að litið sé til þeirra aðvarana sem helstu sérfræðingar á þessu sviði hafa haft uppi um langt skeið. Loftlagsvandinn er verkefni okkar allra og er ánægjulegt að flokkurinn sé að leggja sérstaka áherslu á vandann í starfi sínu með stofnun sérstaks vettvangs flokksmanna. Við eigum ekki, og megum ekki, eyða orku í að taka þátt í popúlískum rifrildum sem drifin eru áfram af hagsmunaöflum olíufyrirtækja.

Við hljótum að taka mark á þeim yfirgnæfandi fjölda sérfræðinga sem hafa ekki aðeins bent á hættuna heldur einnig komið með leiðir til að koma í veg fyrir hamfarir sem fylgja hlýnun jarðar og súrnun sjávar. Það er rétt að efast, það er rétt að gagnrýna, en að aðhafast ekkert og vona það besta er einfaldlega ekki boðlegt fyrir framtíðarkynslóðir.

Í loftlagsmálunum reynir ekki síst á ungt fólk í stjórnmálum sem hlýtur að verða framarlega í því að leita lausna við þessum vanda sem kemur ekki niður á lífsgæðum okkar og leggur ekki alla ábyrgð á herðar einstaklinga heldur einnig fyrirtækja og þjóða. Ég treysti því að ungir framsóknarmenn verði framarlega í þessari umræðu og leyfi mér að vitna í ræðu Eysteins Jónssonar frá stofnun Landssambands ungra framsóknarmanna árið 1938:

“Allir þróttmiklir æskumenn hafa áhuga fyrir umbótum og nýjungum. Framsóknarflokkurinn hefir nóg rúm fyrir slíka menn. Þeir eiga að koma áhugamálum sínum á framfæri í flokknum — hafa áhrif á stefnu hans — flytja inn í hann fjör og þrótt. Þeir eiga að vera samviska flokksins.”

Orkuskipti í samgöngum, aukin skógrækt, aukin landgræðsla. Allt eru þetta þættir sem eru jákvæðir fyrir samfélagið allt. Hreinna loft, grænna land, sjálfstæðara hagkerfi. Hér höfum við allt að vinna og engu að tapa.

Þjóðgarður

Í stjórnarsáttmálanum er kveðið á um að stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu. Þverpólitískri nefnd var falið að greina tækifæri og koma með tillögur sem tekið var mið af og er nú í vinnslu. Ákvörðun um að setja Miðhálendisþjóðgarð verður að vera tekin á yfirvegaðan hátt. Hér er um stórt skipulagsmál að ræða sem nær yfir stóra hluta landsins sem varir um aldur og ævi.

Það skiptir máli að við horfum til framtíðar og tökum ekki ákvarðanir núna sem koma í veg fyrir tækifæri í framtíðinni. Markmiðið hlýtur alltaf að við sem búum hér séum sem mest sjálfbær til orku og fæðuöflunar. Að við fáum notið þeirra auðlinda á sjálfbæran hátt sem okkur var ráðstafað.

Þjóðgarður allra Íslendinga verður ekki að veruleika fyrr en meginþorri landsmanna, ekki síst sá hluti, gæslumenn landsins í 1100 ár, verði sammála um að tækifæri séu í stofnun Miðhálendisþjóðgarðs.

Samgöngur

Í samgöngum höfum við aukið fjármagn til vegagerðar umtalsvert. Samgönguáætlun var lögð fram fyrir ári síðan og mun uppfærð áætlun verða lögð fram á næstunni. Stærsti munurinn á þeim er að nýframkvæmdum verður flýtt sem nemur um 214 milljarðar króna. Með þessu erum við að stíga stærri skref en þekkst hafa áður. Á landsbyggðinni er verið að flýta framkvæmdum um 125 milljarða en jafnframt mun áherslan síðan vera á tengivegi. Samgöngusáttmálinn ríkis og sex sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, staðfestir sameiginlega sýn og heildarhugsun fyrir fjölbreyttar samgöngur á svæðinu og er liður í því að leysa umferðarvanda höfuðborgarbúa sem ríkt hefur þar síðustu ár.

Þá er gaman að segja frá því að samvinnuleiðir hafa alltaf reynst vel. Einnig í vegakerfinu. Það hefur sýnt sig að samvinnuverkefni í vegaframkvæmdum geta skilað ávinningi til þeirra sem nýta vegina, brýrnar eða göngin og lægri kostnaði fyrir ríkið. Forsenda slíkra leiða er jafnræðið, að það sé val um aðra leið.

Mennta- og menningarmál

Í mennta- og menningarmálum hefur Lilja Dögg unnið gríðarlega mikla vinnu og komið mörgum stórum málum í framkvæmd, á aðeins tveimur árum.  Grundvallarbreyting í starfsumhverfi kennara er orðin að veruleika og nýnemum í kennaranámi hefur fjölgað stórkostlega, eftir að kynntar voru aðgerðir sem gera kennarastarfið eftirsóknarverðara.

Vinna við Menntastefnu til ársins 2030 er á lokametrunum og endurskoðun á aðalnámskrá grunnskóla er í fullum gangi. Fjárveitingar til háskóla og framhaldsskóla hafa aukist, auk þess sem efling iðn-, starfs- og verknáms hefur verið sett í forgang. Þá hefur Lilja gripið til markvissra aðgerða til stuðnings íslenskri tungu enda er tungumálið okkar forsenda skapandi hugsunar og allrar menntunar.

Það er ánægjulegt að segja frá því að bókaútgáfa hefur tekið mikinn kipp eftir að lög um stuðning við útgáfu bóka á íslensku tóku gildi. T.d. hefur fjöldi útgefinna barnabóka aukist um heil 47%.

Einnig er grundvallarbreyting að verða á stuðningi hins opinbera við námsmenn, þegar Lánasjóður Íslenskra námsmanna breytist í Menntasjóð og þá var frítekjumark námsmanna hækkað um 43% fyrr á árinu.

Síðan er kvikmyndastefna í mótun hjá menntamálaráðherra og eins og komið hefur fram þá hefur verið lögð mikil vinna í að bæta rekstrarumhverfi einkarekinna fjölmiðla, þar með talinna héraðsfréttamiðla, svo dæmi séu tekin.

Félags- og barnamál

Í félags- og barnamálaráðuneytinu hefur Ásmundur Einar sett mikinn kraft í húsnæðismálin. Í anda Framsóknar er þar hugað sérstaklega að tækifærum fólks til að komast í öruggt húsnæði, hvort heldur það er til kaupa eða leigu, og að undanförnu lagt sérstaka áherslu á uppbyggingu á landsbyggðinni. Má segja að ráðuneyti hans sé í brennidepli í lífskjarasamningunum enda mikil áhersla lögð á húsnæðismál við gerð þeirra. Stofnframlög hafa verið aukin og einnig hafa verið gerðar breytingar á lögum til að þau nýtist með skilvirkari hætti á landsbyggðinni. Í lok október var 3,2 milljörðum úthlutað til kaupa eða byggingar á 531 íbúð um allt land.

Nú er unnið að því að skoða svokölluð hlutdeildarlán til að bregðast við bresti á húsnæðismarkaði og miðar vinnan að því að auðvelda ungu fólki og tekjulágu fólki að eignast eigið húsnæði.

Ásmundur Einar hefur svo eftir hefur verið tekið sett málefni barna á dagskrá. Það er líka svo að skoða verður alla málaflokka ríkisins út frá hagsmunum barna. Þessi áhersla Ásmundar hefur því áhrif langt út fyrir málaflokka ráðuneytisins.

Barnaþingið

Vikan sem er að líða var tileinkuð börnum. Sl. mánudag stóðum við í ráðuneytinu fyrir málþingi um Börn og samgöngur, Ásmundur Einar barnamálaráðherra var á barnaþingi Sameinuðu þjóðanna og barnaþingi í Hörpu er nýlokið. Við getum fagnað því að barnamálaráðherra hafi tekið mál barna föstum tökum. Þátttaka þeirra í samfélaginu skerpir okkur fullorðna fólkið til að taka betri ákvarðanir og hlusta á þá sem landið erfa.

Ákvarðanir sem hafa með einum og öðrum hætti snertifleti inn á öll heimili landsins. Heimilin hafa alltaf verið í forgrunni hjá Framsókn og hefur barnamálaráðherra sagt að árið 2030 verði best fyrir börn að búa á Íslandi. Framsókn ætlar móta fjölskyldustefnu, framhald af áherslu okkar á heimilin, fjölskyldustefnu þar sem börn verða í forgangi.

Eldri borgarar

Við þurfum einnig að hlusta á þá, sem bjuggu til þau lífsskilyrði sem við njótum nú. Eldri kynslóðin býr yfir reynslu og þekkingu sem við kunnum svo vel að meta. Lífslíkur fólks aukast í takt við aukna tæknivæðingu sem þýðir jafnframt að fólk er tilbúið til að vinna lengur. Og við viljum líka að samfélagið sé þannig að allir hafi jöfn tækifæri, á sama hvaða aldursskeiði viðkomandi er.

Við skulum varast að tala um aldraða sem einsleitan hóp. Fyrir aldraða gildir hið sama og um allar kynslóðir: Við viljum að allir hafi kost á því að eiga gefandi og innihaldsríkt líf við góðar aðstæður.

Sveitarstjórnarstigið

Í áratugi hefur sveitarstjórnarfólk barist fyrir því að gerð verði sérstök stefna fyrir sveitarstjórnarstigið. Ég er sjálfur gamall sveitarstjórnarmaður og þekki vel þær áskoranir sem sveitarstjórnarfólk um allt land stendur frammi fyrir. Hlutverk sveitarstjórnarstigsins verður sífellt mikilvægara í samfélaginu með aukinni ábyrgð sem lögð verið á það, til dæmis með flutningi grunnskólans og málefna fatlaðs fólks til sveitarfélaganna. Þar eiga þessi málefni og mögulega fleiri sem snúa að nærumhverfinu heima.

Það mikla samráð sem átt hefur sér stað við sveitarstjórnarfólk um land allt er komið fyrir þingið í formi þingsályktunartillögu. Markmið stefnunnar er að styrkja sveitarstjórnarstigið svo það verði betur í stakk búið til að sinna verkefnum sínum. Mikilvægur þáttur í eflingu stigsins er að sameina stjórnsýslu og pólitíska forystu í byggðarlögum og felst í því að á ný verður færður í lög lágmarksfjöldi íbúa sveitarfélaga. Þessi þáttur tillögunnar hefur verið mikið ræddur og þykir mörgum að of skammt sé gengið með 1000 íbúa lágmarki og einnig hefur verið gagnrýnt að of langt sé gengið. Það er bjargföst skoðun mín að þetta skref sé nauðsynlegt til að efla byggðir landsins til að rödd þeirra heyrist og að hagsmunir íbúa um allt land séu betur tryggðir.

Hér er ekki verið að sameina sveitarfélög með valdboði heldur ráða íbúar ferðinni. Hvernig sjá landsmenn þróun sveitarstjórnarstigsins fyrir sér? Ég fullyrði að það verði mikill kraftur sem leystur verður úr læðingi með öflugri stjórnsýslu og sameinaðri pólitískri forystu stærri sveitarfélaga með miklum stuðningi Jöfnunarsjóðs sveitarfélaganna og ríkisins. Gott dæmi um framsýni í málefnum sveitarfélaga má sjá hjá íbúum fjögurra sveitarfélaga á Austurlandi sem samþykktu sameiningu fyrir nokkrum vikum og í þeirri vinnu og framtíðarsýn sem birst hefur okkur í sameiningarviðræðum Skútustaðahrepps og Þingeyjarsveitar. Þar birtist okkur skýr framtíðarsýn og háleit markmið um árangur sem byggist á sérstöðu byggðarlaganna.

Hér er talað fyrir umbótum og eflingu byggða um allt land í anda stefnu og sögu Framsóknar.

Landbúnaður

Búvörusamningurinn hefur verið í endurskoðun og breytingar verið kynntar. Hópur bænda hefur efasemdir um þær breytingar sem voru lagðar til. Og ég skil þá bændur sem hafa lýst yfir miklum áhyggjum af endurskoðuðum samning. Ríkisstjórnin lítur á landbúnað sem eina af mikilvægustu atvinnugreinum þjóðarinnar. Bændur vita að það er vaxandi eftirspurn eftir mat á heimsvísu. Íslendingum fjölgar hratt og fleiri munnar koma til landsins sem þarf að metta. Það eru sóknarfæri í íslenskum landbúnaði en jafnframt standa framleiðendur og bændur frammi fyrir áskorunum. En sóknarfærið verður að vera fyrir alla sem vilja stunda matvælaframleiðslu, ekki fyrir fáa. Samningar sem stjórnvöld gera verður að vera byggt á jafnræði og fyrirsjáanleika sem styður við störf og byggð í landinu.

Matvæli

Ríkisstjórnin hefur sett á laggirnar breiðan hóp sem samanstendur af nokkrum ráðuneytum til að móta stefnu um heilnæm matvæli, lýðheilsu, byggðamál, fæðuöryggi ofl.

Og talandi um matvæli þá hefur Framsóknarflokkurinn löngum verið talsmaður heilnæmra matvæla og lagt áherslu á að varðveita sérstöðu Ísland umfram önnur lönd til að verjast sjúkdómum og forðast sýklalyfjaónæmi. Við höfum einstakt forskot á önnur lönd og eigum ekki að fórna þeim miklum lýðheilsuhagsmunum fyrir stundarhagsmuni heildsala. Ef ekkert breytist munu fleiri deyja af völdum sýklalyfjaónæmis en deyja af völdum krabbameins árið 2050.

Aðrir flokkar hafa áttað sig á mikilvægi þess og eru heilnæmar landbúnaðarafurðir ein af áherslum í stjórnarsáttmálanum. Íslendingar eiga að framleiða sín matvæli sjálfir og halda landinu hreinu, annað er ræfildómur eins og Margrét Guðnadóttir heitin sagði.

Forsenda fyrir áframhaldandi lífskjörum er aukin verðmætasköpun. Verðmætasköpunin þarf að vera á sjálfbæran hátt þar sem gerð er krafa um samfélagslega ábyrgð. Ofnýting auðlindanna er græðgi. Hin ósýnilega hönd, hún hámarkar sinn eigin hagnað á sem skemmstum tíma.

Íslensk framleiðsla verður ekki samkeppnisfær fyrr en nýting auðlindanna er sjálfbær. Íslensk matvælaframleiðsla er stórt loftslagsmál. Það segir sig sjálft að kolefnisfótspor innfluttra matvæla er stórt. Þessu er hægt að stýra út frá kolefnisspori. Ein leið til að draga úr umhverfisáhrifum er að styðja við þá sem framleiða heilnæmar vörur, íslenskar bændur, styðja við þá sem skapa störf og eru með lágt kolefnisspor og um leið draga úr hvötum sem leiðir til stórfellds innflutnings.

Framtíðin er fólgin í staðbundinni framleiðslu matvæla með áherslu á gæði. Þannig er stigið stórt skref gegn loftslagsbreytingum. Við þurfum að tryggja að kynslóðaskipti í landbúnaði gangi almennt eðlilega fyrir sig.

Framsóknarflokkurinn hefur margoft talað fyrir því að jafna raforkukostnað í dreifðum byggðum. Í landinu er tvær gjaldskrár á flutningi rafmagns, ein fyrir dreifbýli, önnur fyrir þéttbýli. Við erum ein þjóð í einu landi og eigum allt undir að okkur vegni öllum vel.

Samkeppnisforskotið næst ekki nema allir sameinist um að verðmætin felast í byggðum landsins sem eiga allt undir verðmætum störfum í sjávarútvegi og landbúnaði. Við gerum að sjálfsögðu ríkar kröfur til framleiðanda, en kröfurnar verða að vera sanngjarnar svo störfin hverfi ekki til annarra landa með minni kröfur.

Flugvallamál

Fyrr í vikunni bárust af því fréttir að Isavia ætlaði að fara í uppskiptingu á því annars ágæta opinbera félagi, að búa til tvö dótturfélög sem héldi utan um flugleiðsögu og innanlandsflug annarsvegar og móðurfélag sem héldi utan um Keflavíkurflugvöll. Eðlilega hafa menn áhyggjur af því á hvaða vegferð Isavia er. Stjórnin starfar sjálfstætt, skipuð af pólitískum fulltrúum. Þau í stjórninni, sem kusu með tillögu Isavia um að fara í þessa uppskiptingu verða að svara til um þá ákvörðun. Ég hef hins vegar sagt, að Isavia verður ekki einkavætt á okkar vakt.

Frá því að ég kom inn í ráðuneytið hefur verið unnið að gerð flugstefnu, fyrstu sinnar tegundar í 100 ára sögu flugsins. Lykilatriðin í henni eru að varaflugvellirnir verði á einni hendi, á hendi Isavia sem á að taka ábyrgð á varaflugvöllunum.

Það má alveg setja spurningarmerki við það af hverju íslenska ríkið ætti að niðurgreiða rekstur varaflugvalla fyrir millilandafarþega. Fyrsta skrefið í þeirri vegferð er að Isavia taki að sér rekstur og uppbyggingu Egilsstaðaflugvallar. En um flugöryggismál er að ræða og þörfin fyrir framkvæmdirnar og þjónustuna miðast við að skapa aðstöðu til að taka við nægu magni af fjölda véla í neyðarástandi. Með öðrum orðum að uppbygging varaflugvalla á Íslandi er flugöryggisverkefni fyrir þá sem fljúga um Keflavíkurflugvöll. Við erum eyja langt út í hafi og sitjum því ekki við sama borð og margar aðrar þjóðir á meginlandinu.

Það að Isavia taki við rekstri og uppbyggingu Egilsstaðaflugvallar býr til svigrúm strax á næsta ári sem felst í viðbótarfjármagni sem nýtist til viðhalds á öðrum flugvöllum. Ástandið er vægast sagt orðið mjög bágborið víða og of lítið fjármagn fer í flugvöllinn hér á Akureyri. Með því að Isavia taki að sér Egilsstaðaflugvöll þá verður hægt að setja meira fjármagn til annarra flugvalla, m.a. hér á Akureyri.

Við viljum að stutt verði við uppbyggingu Akureyrar- og Egilsstaðarflugvalla sem alþjóðlegra fluggátta. Í því sambandi er einnig ánægjulegt að segja frá því að við 2. umræðu fjárlaga þá var gerð breytingartillaga um að leigja eða kaupa húsnæði sem nýtist sem stækkun á flugstöðinni á Akureyrarflugvelli.

Samhliða þessu er unnið að því að finna leiðir til þess að auka fjármagn og nýta í viðhald á flugvöllum landsins og jafna aðstöðumun landsmanna.

Skoska leiðin er mikilvægt skref í þá átt. Flugfargjöld eru há í samanburði við það sem býðst í millilandaflugi og sætanýting er léleg. Greiðsluþátttaka stjórnvalda í Skotlandi hefur reynst vel og er ætlunin að eftir ár geti íbúar á landsbyggðinni notið góðs af henni.

Ég hef sagt og segi enn: Isavia verður ekki einkavætt á minni vakt, það gildir einnig um Landsvirkjun.

Lokaorð

Nú líður að því að sú ríkisstjórn sem við sitjum í eigi tveggja ára afmæli. Þetta hefur verið ríkisstjórn sóknar og uppbyggingar. Þáttur Framsóknar í stjórninni er drjúgur og ég er stoltur af þeim árangri sem hún hefur náðst á þessum tveimur árum.

Framsókn er og hefur ætíð verið flokkur framkvæmda. Við höfum leitt saman ólík öfl og unnið með þeim að verkefnum sem hafa verið þjóðinni allri til heilla. Þegar þessu kjörtímabili lýkur tel ég að við getum horft stolt um öxl á afrek okkar við landsstjórnina. Nýr menntasjóður námsmanna er mikið umbótamál sem Lilja Dögg hefur leitt af krafti, húsnæðismálin og málefni barna sem Ásmundur Einar hefur svo sannarlega sett í forgang í störfum sínum.

Sjálfur er ég stoltur af þeirri gríðarlegu fjárfestingu í samgöngum um land allt. Samgöngusáttmáli höfuðborgarsvæðisins er ekki aðeins mikilvæg framtíðarsýn heldur hefur tekist að leiða þar saman ríki og sveitarfélög og þannig hefur sú kyrrstaða sem ríkt hefur í samgöngumálum á höfuðborgarsvæðinu verið rofin. Allt eru þetta mál þar sem samvinnan hefur gert að veruleika. Allt eru þetta gríðarleg umbótamál sem styrkja Ísland sem land tækifæranna.

Ég hlakka til að vera með ykkur hér um helgina. Við erum mikilvægt afl í íslensku samfélagi, afl umbóta, afl Framsóknar fyrir landið allt.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Suðurkjördæmi og forseti Norðurlandaráðs, segir frá ráðstefnu í þingmannasamstari Norðlægu víddarinnar, Northern Dimension Parliamentary Forum í Bodö í Norður-Noregi í yfirlýsingu í vikunni. Ræddir voru flutningar og öryggi á hafi, um samvinnu í umhverfismálum, sjálfbæra ferðamennsku og frumkvöðlastarfsemi í menningarmálum, framtíðarstefnumótun samstarfs Norðlægu víddarinnar og fleira.
Silja Dögg stýrði fundi um flutninga og öryggi í hafinu með þátttakendur frá Norðurlöndunum, Rússlandi, Evrópusambandinu og Eystrasalts ríkjum og ýmsum stofnunum m.a. Norræna fjárfestingabankanum NIB.
Fulltrúar ungs fólks taka virkan þátt í ráðstefnunni segir Silja Dögg. En það eru fulltrúar frá Murmansk, Lapplandi og Tromsö. Skilaboð þeirra voru skír, bæta þarf aðgengi að menntun og auka fjölbreytni í atvinnulífinu svo fólk vilji búa í norðrinu, stjórnvöld verða að hlusta á unga fólkið hvað varðar stefnumótun í umhverfismálum.
 

Willum Þór Þórsson, alþingismaður Framsóknar í Suðvesturkjördæmi, mælti fyrir tillögu til þingsályktunar um þjóðarátak í lýðheilsutengdum forvörnum á Alþingi á dögunum.
„Offita hefur aukist verulega síðustu fimm ár frá þeim tíma að samræmdar mælingar hófust árið 2014. Það eitt og sér er í raun áhyggjuefni að við höfum ekki mælt þetta betur fyrr. Þetta er einn angi af neikvæðri þróun. Almennt er þjóðin að innbyrða meiri orku en hún hefur þörf fyrir og það er alvarlegt í sjálfu sér. Við höfum náð ákveðnum árangri undanfarna áratugi í baráttu við hjarta- og æðasjúkdóma en þessi þróun og þróun á því sem kallast sykursýki 2 gæti í raun tekið þann ávinning til baka. Þá get ég vísað í grein úr Læknablaðinu frá 2010 þar sem er viðtal við sérfræðing frá Hjartavernd í sykursýkislækningum, Bolla Þórhallsson. Ég ætla að bera hér niður í viðtalið við hann, með leyfi forseta:
„Vandinn sem við stöndum frammi fyrir er að ávinningurinn af minnkandi tíðni hjarta- og æðasjúkdóma getur hreinlega horfið vegna aukinnar tíðni sykursýki 2 af völdum offitu sem aftur er mjög stór áhættuþáttur hjarta- og æðasjúkdóma.“
„Þetta mál nær kannski til fleiri þátta en ég hef farið hér yfir og ég ætla, af því að ég mæli fyrir þessu máli í fyrsta sinn, að fara yfir tillögugreinina en hún hljóðar svo:

Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að skipa starfshóp sem fái það verkefni að útfæra stefnu og aðgerðaáætlun um þjóðarátak í lýðheilsutengdum forvörnum. Starfshópurinn skili heildstæðri áætlun sem feli m.a. í sér:
a. framtíðarsýn og markmið um að efla og bæta lýðheilsu þjóðarinnar,
b. skilgreinda mælikvarða á forvarnir sem viðmið fyrir alþjóðlegan samanburð,
c. skilgreiningu á þeim sviðum þar sem lýðheilsutengdum forvörnum verður við komið,
d. tímaramma áætlunarinnar, aðgerða, eftirfylgni og endurskoðunar.
Markmið stefnunnar verði m.a.:
a. að Íslendingar verði út frá skilgreindum mælikvörðum ein af heilbrigðustu þjóðum heims,
b. að efla lýðheilsutengdar forvarnir á öllum þeim sviðum sem stefnan tekur til,
c. að efla starf á sviði forvarna og heilsueflingar í skólakerfinu og á vinnustöðum,
d. að efla fræðslu um forvarnir og heilbrigða lífshætti á öllum sviðum íslensks samfélags,
e. að skólakerfið, vinnustaðir og stofnanir verði heilsueflandi.
Heilbrigðisráðherra geri Alþingi grein fyrir aðgerðaáætluninni eigi síðar en haustið 2020.

„Í greinargerð kemur fram að meginbreytingin á málinu frá því síðast er að undirstrika áherslu á lýðheilsutengdar forvarnir. Hér er verið að leggja það til að ríkisstjórninni verði falið að skipa starfshóp til að útfæra stefnu og aðgerðaáætlun um þjóðarátak í lýðheilsutengdum forvörnum.
Í gildi er lýðheilsustefna til ársins 2030 sem hefur það sem meginmarkmið að Íslendingar verði ein heilbrigðasta þjóð heims árið 2030. Á það hefur þó verið bent að mikilvægt sé að uppfæra gildandi stefnu þannig að hún falli vel að nýrri heilbrigðisstefnu sem Alþingi samþykkti sem ályktun,“ sagði Willum Þór.
„Síðastliðna áratugi hefur þekking almennings á gildum heilbrigðra lífshátta og tengslum þeirra við gott heilsufar aukist til muna. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin skilgreinir heilbrigði sem fullkomna líkamlega, andlega og félagslega vellíðan en ekki einungis það að vera laus við sjúkdóma og heilsubrest. Heilbrigði er mikilvægt fyrir efnahagslega þróun og samfélagið í heild. Ein helsta ógn við heilbrigði, framfarir og hagvöxt um heim allan eru langvinnir sjúkdómar. Helstu áhættuþættirnir eru hreyfingarleysi, áfengisneysla, reykingar og óheilsusamlegt mataræði.
Sjúkdómar sem rekja má til óheilbrigðra lífshátta valda miklu álagi á heilbrigðiskerfið. Fyrirsjáanlegt er að útgjöld hins opinbera til heilbrigðismála aukist í framtíðinni vegna afleiðinga nútímalífshátta. Rannsóknir sýna að notkun á heilbrigðisþjónustu eykst með hækkandi líkamsþyngdarstuðli og heilbrigðiskostnaður hækkar að meðaltali um 1,9% við hverja viðbótareiningu stuðulsins.
Mikilvægt er að snúa þeirri þróun við með þjóðarátaki í lýðheilsutengdum forvörnum sem nær til allra aldurshópa samfélagsins. Forvarnir miða að því að koma í veg fyrir sjúkdóma og draga úr fylgikvillum þeirra. Sýnt hefur verið fram á að forvarnir geta dregið verulega úr áhættuþáttum langvinnra sjúkdóma.

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin telur að hægt sé að fyrirbyggja
80% tilfella hjarta- og æðasjúkdóma,
90% fullorðinssykursýki og
30% allra krabbameinstilfella með hollu mataræði, nægri hreyfingu og reykleysi.
Heilbrigður lífsstíll getur komið í veg fyrir stóran hluta hjartasjúkdóma, heilablóðfalla, sykursýki og fleiri alvarlegra sjúkdóma.

„Í grein eftir Janus Guðlaugsson, íþrótta- og heilsufræðing, sem birtist í 4. tbl. 104. árg. Læknablaðsins, kemur fram að 98% útgjalda til heilbrigðismála fari í að meðhöndla sjúkdóma en tæplega 2% fara í forvarnir. Með markvissu átaki í forvörnum er hægt að vinna að því að minnka þörfina fyrir dýra og flókna heilbrigðisþjónustu og létta þannig álagið á heilbrigðiskerfið.
Mikilvægi hreyfingar í forvörnum
Niðurstöður nýrrar rannsóknar menntavísindasviðs Háskóla Íslands á heilsu og lífskjörum grunnskólanemenda sýna að hátt í 40% unglinga í 10. bekk finna fyrir depurð vikulega eða oftar og 38% segjast glíma við svefnörðugleika. Fjölmargar rannsóknir staðfesta forvarnargildi íþrótta. Þær sýna að aukin hreyfing dregur úr tilfellum alvarlegra sjúkdóma. Þátttaka barna og unglinga í skipulögðu íþróttastarfi dregur einnig úr líkum á frávikshegðun og hefur margvísleg jákvæð áhrif á námsárangur, sjálfsmynd, sjálfsvirðingu, líkamsmynd, heilsu og almenna líðan. Þannig má leiða líkur að því að skipulagt starf íþróttafélaga leiði til þjóðfélagslegs heilsuábata og minnki álag á heilbrigðiskerfið. Einnig hefur verið sýnt fram á að hreyfing hefur jákvæð áhrif á skólastarf og vinnumarkað í formi færri veikindadaga og aukinnar framleiðni.
Niðurstöður rannsóknar sem gerð var á menntavísindasviði Háskóla Íslands frá 2003–2011 sýna að ungt fólk hreyfir sig álíka mikið og fólk um áttrætt. Það er ótrúlegt að sú sé staðan en kannski er það vegna þess að eldra fólk er farið að hreyfa sig meira. Skýrsla um heilsuhegðun Norðurlandabúa frá 2017 sýnir m.a. að einn af hverjum þremur fullorðnum Norðurlandabúum hreyfir sig ekki í samræmi við ráðleggingar um lágmarkshreyfingu og á það líka við um Ísland. Þar kemur einnig fram að hlutfall Íslendinga sem neyta óholls matar jókst úr 19% í 25% frá árinu 2011 til ársins 2014. Hreyfingarleysi er talið jafn mikill áhættuþáttur og reykingar og því mikilvægt að snúa þessari þróun við með markvissri fræðslu um mikilvægi hreyfingar fyrir fólk á öllum aldri. Börn og unglingar sem upplifa jákvæða reynslu af hreyfingu eru líklegri til að velja sér lífshætti sem fela í sér hreyfingu á fullorðinsaldri. Tryggja þarf að öll börn njóti sömu tækifæra til íþrótta- og tómstundaiðkunar óháð efnahag foreldra því slíkt eykur lífsgæði og er mikilvægur liður í heilsusamlegum lífsstíl. Miklu varðar að vekja almenning til umhugsunar um eigið heilbrigði og velferð og beina sjónum að þeim möguleikum sem hver maður hefur til að hafa jákvæð áhrif á eigin heilsu og lífsgæði. Huga þarf sérstaklega að heilsu barna og unglinga því möguleikar á að ná árangri eru mestir hjá þeim aldurshópi.
Hægt á öldrunarferlinu
Doktorsritgerð Janusar Guðlaugssonar, sem ber heitið Fjölþætt heilsurækt: Leið að farsælli öldrun sýnir að virkur lífsstíll, sem felur m.a. í sér fjölbreytta þjálfun, hefur margvíslegan heilsufarslegan ávinning. Þátttakendur rannsóknarinnar voru einstaklingar á aldrinum 71–90 ára. Helstu niðurstöður voru þær að dagleg hreyfing meiri hluta þátttakenda var aðeins brot af ráðleggingum alþjóðlegra heilbrigðisstofnana. Niðurstöðurnar sýndu m.a. að líkamsþyngdarstuðull og fitumassi batnaði að lokinni þjálfun og að jákvæðar breytingar urðu á vöðvamassa að lokinni þjálfun. Rannsóknin sýnir að eldri aldurshópar geta haft margvíslegan ávinning af markvissri hreyfingu, unnið gegn ótímabærri skerðingu á hreyfigetu og viðhaldið lífsgæðum. Öldruðum á Íslandi fer fjölgandi og er því fyrirsjáanlegt að útgjöld til heilbrigðismála aukist verulega í framtíðinni. Markvissar heilsutengdar forvarnir eru liður í því að stemma stigu við þessari þróun.
Heilsueflandi samfélög
Lykillinn að árangri á sviði forvarna og lýðheilsu er samstarf og víðtæk, þverfagleg nálgun sem byggist á þekkingu. Í lýðheilsustefnu til ársins 2030 kemur fram að stefnumótun og ákvarðanir ríkis og sveitarfélaga séu forsenda þess að lýðheilsusjónarmið séu sett í forgrunn og að heilsueflandi samfélag verði innleitt á landsvísu. Þá segir að heilsusjónarmið, þar sem ætíð er gefinn gaumur að áhrifum stefnu á heilsu og líðan allra íbúa í samfélaginu, þurfi að vera lykilstefið í allri stefnumótunarvinnu. Í því samhengi er mikilvægt að ríki og sveitarfélög vinni saman að því að ná settu marki. Heilsueflandi samfélag er verkefni á vegum embættis landlæknis í samvinnu við sveitarfélög, opinberar stofnanir, frjáls félagasamtök og fleiri aðila. Meginmarkmiðið er að styðja samfélög í að skapa umhverfi og aðstæður sem stuðla að heilbrigðum lifnaðarháttum og vellíðan allra íbúa.
Á 35. flokksþingi Framsóknarflokksins, 9.–11. mars 2018, var ályktað að vinna þyrfti markvisst eftir settri lýðheilsustefnu og innleiða þyrfti lýðheilsumat þar sem allar stjórnvaldsákvarðanir yrðu metnar út frá áhrifum á heilsu. Jafnframt skyldi bjóða öllum 50 ára einstaklingum í heilbrigðismat í forvarnaskyni og stefnt að því að öll sveitarfélög yrðu heilsueflandi samfélög fyrir árið 2025 og allir skólar, leikskólar og framhaldsskólar virkir þátttakendur í heilsueflandi verkefnum. Einnig skyldi efla heilsueflandi vinnustaði með auknu samstarfi Vinnueftirlitsins og embættis landlæknis.
Forvarnir þurfa að ná til allra þátta samfélagsins er varða heilsu og líðan allra aldurshópa. Nauðsynlegt er að efla það lýðheilsustarf sem fer fram á vegum landlæknis með auknum fjárheimildum til málaflokksins, svo sem til rannsókna, þróunar og eflingar lýðheilsusjóðs. Það má segja að þetta mál taki þessa ályktun Framsóknarflokksins áfram. Leggja þarf meiri áherslu á forvarnir á sviði lýðheilsu með samvinnu og stuðningi heilbrigðiskerfisins og vinna markvisst eftir settri lýðheilsustefnu. Aukin framlög hins opinbera til forvarna eru mikilvæg til lengri tíma litið svo að hægt sé að vinna að því að auka jafnvægi í útgjöldum til heilbrigðismála í framtíðinni. Og það er klárt mál að með auknum áherslum á forvarnir getum við dregið úr kostnaði við heilbrigðiskerfið til framtíðar,“ sagði Willum Þór.

• Tillaga til þingsályktunar um þjóðarátak í lýðheilsutengdum forvörnum.

Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðvesturkjördæmi, segir að Félag sjúkraþjálfara hafi bent á marga agnúa á þeirri aðferð að bjóða út sjúkraþjálfun án þess að leggja skal áherslu á fjölbreytni, gæði, samfellu og þátttöku notenda í þjónustunni. Þetta kom fram hjá henni í störfum þingsins á Alþingi í dag. Það er ekki hægt að nálgast slíkt útboð á sama hátt og jarðgangaverkefni eða aðrar stórar vegaframkvæmdir á vegum ríkisins. Það er annað er á við um vörukaup til heilbrigðisþjónustu enda viðkvæmur málaflokkur.
„Sjúkratryggingar Íslands hafa ákveðið að fela Ríkiskaupum að bjóða út sjúkraþjálfun á höfuðborgarsvæðinu og er það í samræmi við lög um opinber innkaup sem sett voru samkvæmt tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2014. Þessi lög eru mikilvæg því að hagkvæm innkaup eru forsenda fyrir góðri nýtingu á almannafé. Félag sjúkraþjálfara hefur bent á marga agnúa á þessari aðferð. Það sem skiptir mestu máli er náttúrlega fá góða niðurstöðu, bæði fyrir þá sem þjónustuna þiggja og líka fyrir ríkið sem niðurgreiðir hana. En á þá heilbrigðis- og félagsþjónusta að falla undir opinber innkaup og lög um hana? Norðurlöndin hafa tekið upp lög, sömu lög eða sömu tilskipun um opinber innkaup, en þau hafa sett sérstaka umgjörð um heilbrigðis- og félagsþjónustu. Í Noregi eru til að mynda ákvæði í lögum um opinber innkaup sem fjalla um útboð á heilbrigðis- og félagsþjónustu sem segir að setja skuli í reglugerð reglur um sérstöðu heilbrigðis- og félagsþjónustu. Leggja skal áherslu á fjölbreytni, gæði, samfellu og þátttöku notenda í þjónustunni.
Virðulegi forseti. Ég tel það vera skynsamlega nálgun og ættum við sem fámenn þjóð að fara sömu leið. Strax eftir að ný ríkisstjórn tók við völdum var greiðsluþátttökukerfinu breytt þannig að fleirum var gert kleift að nýta sér þjónustu sjúkraþjálfara. Það er líka á stefnuskránni að efla starf á sviði forvarna og lýðheilsu. Heilbrigðis- og félagsþjónusta er viðkvæmur málaflokkur. Þess vegna getum við ekki nálgast hann á sama hátt og jarðgangaverkefni eða aðrar stórar vegaframkvæmdir á vegum ríkisins. Annað á við um vörukaup til heilbrigðisþjónustu. Heilbrigðis- og félagsþjónustu verður alltaf að nálgast með sérstökum aðferðum og reglum,“ sagði Halla Signý.