Author: einar

Það eru blik­ur á lofti í alþjóðahag­kerf­inu vegna verðbólguþrýstings og stríðsátaka. Ísland fer ekki varhluta af þessari stöðu og helsta viðfangsefni hagstjórnarinnar er að vinna bug á verðbólgunni og verja kaupmáttinn. Þrátt fyrir að óveðursský séu handan sjóndeildarhringsins, þá er engu að síður ágætt skyggni á Íslandsmiðum, þar sem nokkrar hagstærðir vinna með okkur. En lítum fyrst á stöðu og horfur alþjóðahagkerfisins:

Seðlabankar hækka vexti og hagvaxtarspá Alþjóðagjaldeyrissjóðsins lækkar

Seðlabankar heimsins hafa hækkað sína stýrivexti, líkt og sá íslenski en hér hafa vextir farið úr 0,75% í 4,75% í nokkrum skrefum frá maí 2021. Bandaríski seðlabankinn hækkaði vexti nýverið um 0,75% og standa þeir í um 2,5%. Á sama tíma hefur landsframleiðsla Bandaríkjanna dregist saman um 0,9% á öðrum ársfjórðungi ársins og er þetta annar ársfjórðungurinn þar sem mælist samdráttur. Þrátt fyrir það mælist atvinnuleysi í landinu aðeins 3,6% og því telur seðlabankastjórinn hagkerfið ekki komið í kreppu. Tiltrú þýska viðskiptalífsins á hagkerfinu þeirra hefur versnað talsvert vegna vaxandi ótta við verðbólgu og orkuskort. Þar sem framboð af orku og afhendingar hennar frá Rússlandi er ófyrirséð, skapar það mikla óvissu og dregur úr fjárfestingum og minnkar hagvöxt. Þetta getur leitt til alvarlegrar kreppu í Evrópu á næstu misserum. Ný hagspá Alþjóðagjaldeyrissjóðsins kom út í vikunni en þar var hagvaxtarspáin lækkuð. Samkvæmt henni er gert ráð fyrir að hagvöxturinn í ár verði 3,2 prósent og 2,9 prósent á næsta ári. Meginorsakirnar eru vaxandi verðbólga á heimsvísu og hægagangur í efnahagslífinu í Kína og Bandaríkjunum. Þó er vert að benda á að verð á hveiti hefur lækkað um nærri 40% frá hámarki sínu í maí. Olíuverð hefur einnig lækkað að undanförnu ásamt því að aðfangakeðjur eru að jafna sig.

Þróttur í íslenska hagkerfinu

Efnahagskerfið á Íslandi hefur tekið vel við sér eftir farsóttina. Drifkraftur hagkerfisins er góður og spár gera ráð fyrir miklum hagvexti í ár eða 5,1% og tæpum 3% árið 2023. Lausafjárstaða þjóðarbúsins er sterk og verulega hefur dregið úr atvinnuleysi. Ferðaþjónustan er mikilvægur þáttur í að drífa hagvöxtinn áfram en gert er ráð fyrir um 1,6 milljón ferðamanna heimsæki Ísland á þessu ári. Aðrar útflutningsgreinar hafa einnig dafnað vel eins og sjávarútvegur og stóriðja vegna mikilla verðhækkana á afurðum þessara atvinnugreina. Að sama skapi er einnig ánægjulegt að sjá að útflutningstekjur af hugverkaiðnaðnum hafa aukist eða farið úr því að nema tæpum 8% af gjaldeyristekjum í rúm 16% á síðustu árum. Þessi þróun er mikilvæg og fjölgar stoðunum undir utanríkisviðskiptum landsins.

Kaupmáttur launa allra á Íslandi hækkaði á árinu 2021 og þær skattalegu aðgerðir sem hefur verið hrint í framkvæmd miða allar að því að draga úr skattbyrði hjá þeim sem lægstar tekjur hafa. Á Covid-tímanum jókst kaupmáttur um 4,4% að raunvirði og var það í samræmi við fyrirætlanir stjórnvalda að verja efnahag heimila og fyrirtækja við upphaf farsóttarinnar. Í stuttu máli má segja að vel hafi tekist til. Atvinnuleysi mælist nú um 3,8% og skuldir heimilanna hafa lækkað. Að auki er gert ráð fyr­ir að aðhalds­samri pen­inga­stefna og rík­is­fjár­mál muni leiða til þess að á næsta ári lækki verðbólg­an.

Þættir sem vinna með Íslandi

Í ná­granna­lönd­un­um er mik­ill ótti við að fram und­an sé tíma­bil sam­spils stöðnun­ar og verðbólgu (e. stag­flati­on). Sem stendur eru eng­in merki eru uppi um slíka stöðnun í okk­ar hag­kerfi. Nokkr­ir veiga­mikl­ir þætt­ir ættu einnig að vinna með efna­hags­kerf­inu. Í fyrsta lagi eru heild­ar­skuld­ir rík­is­sjóðs rúm­lega 40% af lands­fram­leiðslu, en til sam­an­b­urðar eru skuld­ir Þýska­lands um 60% og Ítal­íu um 140%. Áætlað er að skulda­hlut­fall rík­is­sjóðs verði komið í 33,4% í árs­lok 2023. Er­lend­ar skuld­ir rík­is­sjóðs eru mjög lág­ar og auk þess er hrein er­lend staða þjóðarbús­ins með allra besta móti í ljósi mik­illa eigna hag­kerf­is­ins erlendis. Í öðru lagi er Ísland með sjálf­stæða pen­inga­stefnu sem þýðir að við get­um hreyft stýri­vexti hraðar en mörg önn­ur ríki og sér í lagi í sam­an­b­urði við þau sem eru aðilar að mynt­banda­lagi Evr­ópu. Þess má geta að verðbólga inn­an ein­stakra ríkja banda­lags­ins nem­ur allt að 20%. Ítal­ía greiðir 1,9 pró­sentu­stig­um meira en Þýska­land í vöxt­um af láni til tíu ára, nærri tvö­falt meira en sem nem­ur álag­inu í árs­byrj­un 2021. Ljóst er að sama vaxta­stefn­an á ekki við öll ríki Evr­ópu­sam­bands­ins og munu þau skuld­sett­ustu geta lent í veru­leg­um erfiðleik­um. Í þriðja lagi, vegna góðs geng­is út­flutn­ings­grein­anna, hef­ur gjald­miðill­inn okk­ar staðist ágjöf­ina sem felst í óviss­unni og hefur verið stöðugur. Í fjórða lagi er Ísland stór­fram­leiðandi á þeim vör­um sem vönt­un er á; ann­ars veg­ar mat­væl­um og hins veg­ar orku. Sök­um þessa er verðbólg­an minni en ella væri.

Að lok­um, þá hef­ur hag­stjórn­in verið sveigj­an­leg und­an­farið og verið í aðstöðu til að nýta rík­is­fjár­mál­in til að styðja við hag­kerfið á far­sótt­ar­tím­um. Nú þarf að draga úr þátt­töku þess í út­gjöld­um og fjár­fest­ing­um til að halda aft­ur af verðbólg­unni. Þannig að segja má að staðan sé nokkuð ásættanleg. Næstu aðgerðir í efna­hags­stjórn­inni munu all­ar miða að því að ná utan um verðbólgu­na og ef all­ir leggjast á árarnar í þeirri veg­ferð, þá mun okk­ur farn­ast vel. Hins vegar er það alveg ljóst í mínum huga að byrðarnar þurfa að dreifast jafnt í samfélaginu. Heimili landsins eru hornsteinn samfélagsins og því verður að vera í forgangi að verja þau.

Lilja Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 29. júlí 2022.

Óumflýjanlegar efna­hagsaðgerðir stjórn­valda um heim all­an á Covid-19 tím­an­um sem snéru að aukn­um umsvifum hins opinbera og rýmri pen­inga­stefnu hafa ýtt und­ir hækk­un á vöru og þjónustu. Þessu til viðbót­ar hef­ur innrás Rúss­lands í Úkraínu haft mik­il áhrif á verðbólgu á heimsvísu. Verð á nauðsynlegum hrávörum, orku og matvöru hef­ur hækkað veru­lega og eru afleiðing­arn­ar afar nei­kvæðar fyr­ir heims­bú­skap­inn. Á sama tíma eru mjög ríki enn að fást við far­sótt­ina og hef­ur það lam­andi áhrif fram­leiðslu­keðju heims­ins. Ofan á þetta bæt­ist að skort­ur á vinnu­afli í mörg­um helstu hag­kerf­um heims­ins. Þetta er staðan sem við glímum við.

Seðlabankar víða um heiminn hafa hækkað stýri­vexti sína með það fyrir augum að draga úr verðbólgu­vænt­ing­um. Verðbólga í Banda­ríkj­un­um í maí mæld­ist 9,1% á árs­grund­velli og er sú mesta í yfir 40 ár. Verð á hveiti á heimsvísu hef­ur hækkað um 56% og mjólkuraf­urðir um 17%. Þá hefur verð á helíum hækkað um 135% á síðustu tveimur árum vegna erfiðleika í verksmiðjum í Rússlandi og Bandaríkjunum. Frumefnið er til að mynda mikilvægur þáttur í framleiðslu ljósleiðaraglers og skortur á því ógnar framþróun stafræna hagkerfisins.

Verðbólgan á evrusvæðinu mældist 8,6% í júní. Seðlabanki Evrópu hækkaði stýrivexti um 0,5% í gær í fyrsta sinn frá árinu 2011. Eftir hækkunina eru stýrivextir bankans komnir í 0%. Vísbendingar er þó um það á evrusvæðinu að snarpur samdráttur sé í vændum þar sem framleiðsla og nýjar pantanir drógust saman í fyrsta sinn eftir Covid-19. Ísland hef­ur ekki farið var­hluta af þess­ari þróun. Verðbólg­an mæl­ist 9,9% en án hús­næðisliðar­ins er hún 7,5%. Verðbólgu­vænt­ing­ar hafa einnig auk­ist. Gert er ráð fyr­ir að verðbólga verði um 4,9% árið 2023 og 3,3% árið 2024. Skort­ur hef­ur verið á vinnu­markaði og mik­il eft­ir­spurn eft­ir vinnu­afli. Hækk­un hús­næðisliðar vísi­tölu neyslu­verðs hef­ur haft mest áhrif á þróun verðlags und­an­far­in miss­eri.

Meg­in­verk­efni allra hag­kerfa verður að ná utan um verðbólgu­vænt­ing­ar og ráðlegg­ur Alþjóðagreiðslu­bank­inn seðlabönk­um að vera ófeimn­ir að bregðast hratt við til skamms tíma með það að leiðarljósi að til lengri tíma verði búið að ná verðbólg­unni niður. Seðlabanki Íslands hefur hækkað stýrivexti í nokkrum skrefum frá maí 2021 eða úr 0,75% í 4,75%.

Íslensk stjórnvöld hafa þegar ráðist í mót­vægisaðgerðir sem felast í því að bæt­ur al­manna­trygginga hafa verið hækkaðar, ráðist var í sér­stak­an barna­bóta­auka og hús­næðis­bæt­ur voru hækkaðar. Farið verður í 27 millj­arða aðhaldsaðgerðir hjá ríkissjóði til að draga úr verðbólguþrýst­ingi. Sam­keppnis­eftirlitið hóf upp­lýs­inga­öfl­un um þróun verðlags á helstu mörkuðum í apríl til að meta hvort verðlags­hækk­an­ir kunni að stafa af ónægu sam­keppn­is­legu aðhaldi eða óeðli­leg­um hvöt­um. Sér­stök áhersla er lögð á dag­vörumarkað, eldsneyt­is­markað og bygg­ing­ar­vörumarkað. Það ger­ir Sam­keppnis­eft­ir­lit­inu auðveld­ara um vik að greina óhag­stæð ytri áhrif á verðþróun eða greina hvort verðhækk­an­ir kunni að stafa af mögu­leg­um samkeppnisbresti á viðkom­andi mörkuðum. Að auki hef­ur verið skipaður vinnu­hóp­ur til að greina gjald­töku og arðsemi bank­anna. Stór hluti af út­gjöld­um heim­il­anna renn­ur til bank­anna, í formi af­borg­ana af hús­næðis-, bíla- og neyslu­lán­um auk vaxta- og þjón­ustu­gjalda. Mark­miðið er að kanna hvort ís­lensk heim­ili greiði meira fyr­ir al­menna viðskipta­bankaþjón­ustu en heim­ili í hinum nor­rænu ríkj­un­um. Það er verk að vinna til að ná tök­um á verðbólgu.

Stærsta verk­efni hag­stjórn­ar­inn­ar verður að koma bönd­um á verðbólg­una til heilla fyrir allt samfélagið. Brýnt er að sjá hvernig þessar aðgerðir stjórnvalda koma til með að hafa áhrif. Ljóst er þó að lækki verðbólgan ekki nokkuð á næstu mánuðum, þá er aðkallandi að fara í frekari aðgerðir til að kveða verðbólgudrauginn í kútinn. Ávallt verða stjórnvöld að huga mest að þeim sem eru í viðkvæmri efnahagslegri stöðu.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, ferðamála-, viðskipta- og menningarmálaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin byrtist fyrst á visir.is 25. júlí 2022.

Það er eft­ir­vænt­ing í sam­fé­lag­inu nú þegar stelp­urn­ar okk­ar spila sinn ann­an leik gegn Ítal­íu á Evr­ópu­meist­ara­móti kvenna í knatt­spyrnu á Englandi í dag. Sam­ein­ing­araflið og kraft­ur­inn sem fylg­ir stelp­un­um smit­ar út frá sér. Fjöldi ís­lenskra stuðnings­manna hef­ur gert sér ferð á móti til að styðja dyggi­lega við bakið á ís­lenska landsliðinu og fjöl­skyld­ur og vin­ir koma sam­an á Íslandi til þess að horfa á leik­inn og senda hlýja strauma út.

Vel­gengni ís­lensku landsliðanna í knatt­spyrnu hef­ur fyllt okk­ur stolti, gleði og til­hlökk­un. Árang­ur­inn blæs líka bar­áttu­anda og krafti í fjölda barna og ung­linga sem fylgj­ast spennt með sín­um fyr­ir­mynd­um. Vegna þessa er hlaupið hraðar, sparkað fast­ar og stefnt hærra. Íþrótta­fólkið okk­ar býr yfir metnaði, dugnaði og vinnu­semi. Það hef­ur sett sér mark­mið, keppt að þeim sama hvað dyn­ur á og haldið í gleðina yfir stór­um sem smá­um sigr­um.

Það að kom­ast á stór­mót sem þetta er ekki sjálfsagt. Að baki slík­um ár­angri ligg­ur þrot­laus vinna stelpn­anna okk­ar og þeirra sem standa þeim næst. Þessi ár­ang­ur bygg­ist einnig á óeig­ingjarnri vinnu sam­fé­lags­ins í gegn­um tíðina. Ber þar fyrst að nefna baklandið, en það er fólkið sem legg­ur sitt af mörk­um með stuðningi sín­um, elju og ástríðu. Þetta eru fjöl­skyld­urn­ar, starfs­fólkið í íþrótta­hús­un­um, sjálf­boðaliðarn­ir og aðrir vel­unn­ar­ar. Þau eru að upp­skera ríku­lega þessa dag­ana. Annað sem breyt­ir höfuð máli er jafn aðgang­ur að íþrótta og tóm­stund­a­starfi á land­inu okk­ar. Það er okk­ar sem sam­fé­lags að tryggja að öll börn hafi jöfn tæki­færi til þess að ná langt í því sem þau vilja taka sér fyr­ir hend­ur.

Fram und­an eru spenn­andi og skemmti­leg­ir tím­ar og ég trúi því að æv­in­týrið á Englandi sé er rétt að byrja. Til þess að gera um­gjörð móts­ins enn glæsi­legri ákváðu ís­lensk stjórn­völd að blása til menn­ing­arkynn­inga í tengsl­um við leiki stelpn­anna á móti. Að þeim koma öfl­ug­ur hóp­ur ís­lenskra lista­manna sem koma fram fyr­ir hvern leik. Auk­in­held­ur hafa menn­ing­ar- og viðskiptaráðuneytið og mennta- og barna­málaráðuneytið lestr­ar­hvatn­ing­ar­her­ferðina sett á lagg­irn­ar lestr­ar­hvatn­ing­ar­her­ferðina Tími til að lesa sem ætluð er fyr­ir les­end­ur á grunn­skóla­aldri í sum­ar.

Hvatn­ing­in er skemmti­leg og inn­blás­in af þátt­töku stelpn­anna okk­ar á EM. Að þessu sinni snýst lestr­ar­hvatn­ing­in um bæði lest­ur og sköp­un. Börn og for­eldr­ar gera með sér samn­ing um ákveðinn mín­útu­fjölda í lestri fyr­ir hvern leik og hvert mark sem að stelp­urn­ar okk­ar skora á EM. Þá geta krakk­ar einnig tekið þátt í að skapa og skrifa sögu til þess að senda inn – en sag­an þarf að inni­halda bolta. Nán­ari upp­lýs­ing­ar er að finna inná vefsíðunni www.tim­itila­dlesa.is.

Það er gam­an að geta samþætt íþrótt­ir og menn­ingu með þess­um hætti til þess að auka hróður lands­ins og hvetja stelp­urn­ar okk­ar enn frek­ar til dáða. Sem ráðherra menn­ing­ar­mála sendi ég stelp­un­um okk­ar bar­áttu­kveðjur fyr­ir leik­inn í dag og óska öll­um lands­mönn­um gleðilegr­ar fót­bolta­hátíðar þar sem slag­orðið verður tví­mæla­laust: Áfram Ísland!

Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir, menn­ing­ar­ráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst á mbl.is 13. júlí 2022.

Nú stytt­ist óðum í að stelp­urn­ar okk­ar spili sinn fyrsta leik á Evr­ópu­móti kvenna í knatt­spyrnu sem fram fer í Bretlandi. Í til­efni af þátt­töku Íslands á mót­inu skipu­legg­ur menn­ing­ar- og viðskiptaráðuneytið og mennta- og barna­málaráðuneytið lestr­ar­hvatn­ing­ar­her­ferðina Tími til að lesa sem ætluð er fyr­ir les­end­ur á grunn­skóla­aldri í sum­ar.

Hvatn­ing­in er skemmti­leg og inn­blás­in af þátt­töku stelpn­anna okk­ar á EM. Að þessu sinni snýst lestr­ar­hvatn­ing­in um bæði lest­ur og sköp­un. Börn og for­eldr­ar gera með sér samn­ing um ákveðinn mín­útu­fjölda í lestri fyr­ir hvern leik og hvert mark sem stelp­urn­ar okk­ar skora á EM. Þá geta krakk­ar einnig tekið þátt í að skapa og skrifa sögu til þess að senda inn – en sag­an þarf að inni­halda bolta. Nán­ari upp­lýs­ing­ar er að finna á vefsíðunni www.tim­itila­dlesa.is.

Mik­il­vægi lest­urs og lesskiln­ings er ótví­rætt. Við höf­um lagt á það ríka áherslu síðustu ár að bæta læsi, ekki síst hjá börn­un­um okk­ar. Orðaforði og lesskiln­ing­ur eykst með aukn­um lestri og því er ómet­an­legt fyr­ir börn að lesa, taka glós­ur og spyrja út í orð sem þau þekkja ekki. Orðaforði barna skipt­ir miklu máli fyr­ir vellíðan og ár­ang­ur í skóla og býr þau und­ir virka þátt­töku í sam­fé­lag­inu. Með auk­inni mennt­un eykst sam­keppn­is­hæfni þjóðar­inn­ar og geta henn­ar til að standa und­ir eig­in vel­ferð.

Sum­arið er tími sam­ver­unn­ar, úti­vist­ar og leikja en það er mik­il­vægt að minna á lest­ur­inn líka. Það er staðreynd að ef barn les ekk­ert yfir sum­ar­tím­ann get­ur orðið allt að þriggja mánaða aft­ur­för á lestr­ar­færni þess í sum­ar­frí­inu. Góðu frétt­irn­ar eru þó að það þarf ekki mikið til að börn viðhaldi færn­inni eða taki jafn­vel fram­förum. Rann­sókn­ir sýna að til þess að koma í veg fyr­ir þessa aft­ur­för dug­ar að lesa aðeins 4-5 bæk­ur yfir sum­arið eða lesa að jafnaði tvisvar til þris­var í viku í um það bil 15 mín­út­ur í senn.

Tími til að lesa er ein leið til þess að hvetja börn til lest­urs en gleym­um því ekki að bestu fyr­ir­mynd­ir barn­anna þegar kem­ur að lestri eru for­eld­arn­ir. Það er væn­legra til ár­ang­urs ef fleiri taka sér bók í hönd á heim­il­inu en börn­in. Sem fyrr læra þau það sem fyr­ir þeim er haft og þess vegna þurf­um við öll að muna eft­ir því að lesa líka. Setj­um lest­ur­inn á dag­skrá í sum­ar, sam­hliða því að hvetja stelp­urn­ar okk­ar áfram í Bretlandi með ráðum og dáð.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar­ráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst á mbl.is 4. júlí 2022.

Tals­verð óvissa rík­ir um efna­hags­horf­ur á heimsvísu um þess­ar mund­ir og hag­stjórn því vanda­sam­ari en um langt ára­bil. Vand­inn af margþætt­um toga. Nauðsyn­leg­ar efna­hagsaðgerðir stjórn­valda um heim all­an á Covid-19-tím­an­um er lutu að aukn­um rík­is­um­svif­um og rýmri pen­inga­stefnu hafa ýtt und­ir hækk­un á vöru og þjón­ustu. Þessu til viðbót­ar hef­ur árás Rúss­lands inn í Úkraínu haft mik­il áhrif á verðbólgu á heimsvísu, þar sem einn stærsti fram­leiðandi orku ræðst á ríki sem fram­leiðir mikið magn af hveiti til út­flutn­ings. Verð á þess­um nauðsynja­vör­um hef­ur hækkað veru­lega og eru af­leiðing­arn­ar afar nei­kvæðar fyr­ir heims­bú­skap­inn og sér­stak­lega fá­tækri rík­in. Á sama tíma eru mjög ríki enn að fást við far­sótt­ina og hef­ur það lam­andi áhrif fram­leiðslu­keðju heims­ins. Ofan á þetta bæt­ist að skort­ur á vinnu­afli í mörg­um helstu hag­kerf­um heims­ins.

Íslenska hag­kerfið stend­ur traust­um fót­um

Efna­hags­kerfið hef­ur tekið vel við sér eft­ir far­sótt­ina. Drif­kraft­ur hag­kerf­is­ins er góður og spár gera ráð fyr­ir mikl­um hag­vexti í ár eða ríf­lega 5% og rétt um 3% árið 2023. Lausa­fjárstaða þjóðarbús­ins er sterk og veru­lega hef­ur dregið úr at­vinnu­leysi. Eft­ir mik­inn sam­drátt í upp­hafi far­ald­urs­ins er það ferðaþjón­ust­an enn á ný sem dríf­ur hag­vöxt­inn áfram en spár gera ráð fyr­ir að um 1,6 millj­ón ferðamanna muni heim­sækja Ísland á þessu ári. Aðrar út­flutn­ings­grein­ar hafa einnig dafnað vel eins og sjáv­ar­út­veg­ur og stóriðja vegna mik­illa verðhækk­ana á afurðum þess­ara at­vinnu­greina. Að sama skapi er einnig ánægju­legt að sjá að út­flutn­ings­tekj­ur af hug­verkaiðnaðnum hafa auk­ist veru­lega eða farið úr því að nema tæp­um 8% af gjald­eyris­tekj­um í rúm 16% á síðustu árum. Þessi þróun er mik­il­væg í þeirri viðleitni að fjölga stoðunum und­ir ut­an­rík­is­viðskipt­um lands­ins.

Kaup­mátt­ur launa allra á Íslandi hækkaði á ár­inu 2021 og þær skatta­legu aðgerðir sem hef­ur verið hrint í fram­kvæmd miðast all­ar að því að draga úr skatt­byrði hjá þeim sem lægst­ar tekj­ur hafa. Á covid-tím­an­um jókst kaup­mátt­ur um 4,4% að raun­v­irði og var það í sam­ræmi við fyr­ir­ætlan­ir stjórn­valda að verja efna­hag heim­ila og fyr­ir­tækja við upp­haf far­sótt­ar­inn­ar. Í stuttu máli má segja að vel hafi tek­ist til. At­vinnu­leysi mæl­ist nú um 3,8%, skuld­ir heim­il­anna hafa lækkað, hrein skuld­astaða rík­is­sjóðs nem­ur 28,5% af lands­fram­leiðslu og gjald­eyr­is­forðinn nem­ur um 25,5% af lands­fram­leiðslu. Þannig að segja má að staðan sé góð þrátt fyr­ir mikla ágjöf síðustu miss­eri en blik­ur eru á lofti því verðbólgu­horf­ur hafa versnað til skamms tíma.

Auk­in verðbólga víðast hvar í heim­in­um

All­ir helstu seðlabank­ar heims hafa nú hækkað stýri­vexti sína með það að mark­miði að því að draga úr verðbólgu­vænt­ing­um. Verðbólga í Banda­ríkj­un­um í maí mæld­ist 8,6% á árs­grund­velli og er sú mesta í yfir 40 ár. Verðbólg­an á evru­svæðinu er 8,1% og í Bretlandi 7,8%. Mat­arkarf­an á heimsvísu hef­ur hækkað um tæp­an fjórðung. Verð á hveiti á heimsvísu hef­ur hækkað um 56% og mjólkuraf­urðir um 17%.

Ísland hef­ur ekki farið var­hluta af þess­ari þróun, verðbólg­an mæl­ist 8,8% en án hús­næðisliðar­ins er hún 6,5%%. Verðbólgu­vænt­ing­ar hafa einnig auk­ist. Gert er ráð fyr­ir að verðbólga verði um 4,9% árið 2023 og 3,3% árið 2024. Skort­ur hef­ur verið á vinnu­markaði og mik­il eft­ir­spurn eft­ir vinnu­afli. Hækk­un hús­næðisliðar vísi­tölu neyslu­verðs hef­ur haft mest áhrif á þróun verðlags und­an­far­in miss­eri. Fram­boðsvand­inn hef­ur auk­ist á ný vegna stríðsins í Úkraínu og olíu- og hrávöru­verð hef­ur hækkað enn frek­ar.

Meg­in­verk­efni allra leiðandi hag­kerfa verður að ná utan um verðbólgu­vænt­ing­ar og ráðlegg­ur Alþjóðagreiðslu­bank­inn (e. BIS) seðlabönk­um að vera ófeimn­ir að bregðast hratt við til skamms tíma með það að leiðarljósi að til lengri tíma, þá verði búið að snúa verðbólg­unni niður. Agustín Car­stens, banka­stjóri BIS, sagði: „Það er lyk­il­atriði fyr­ir seðlabanka er bregðast skjótt og af festu við áður en verðbólga nær fót­festu.“

Rík­is­stjórn­in leggst á ár­arn­ar með Seðlabank­an­um

Stærsta verk­efni hag­stjórn­ar­inn­ar verður að koma bönd­um á verðbólg­una. Stjórn­völd hafa þegar farið í mót­vægisaðgerðir sem fel­ast í því að bæt­ur al­manna­trygg­inga hafa verið hækkaðar, ráðist var í sér­stak­an barna­bóta­auka til þeirra sem eiga rétt á tekju­tengd­um barna­bót­um og hús­næðis­bæt­ur voru hækkaðar. Auk­in­held­ur hafa rík­is­stjórn og Seðlabanki lagst sam­eig­in­lega á ár­arn­ar til þess að tak­ast á við hækk­andi verðbólgu. Kynnti rík­is­stjórn­in í því sam­hengi 27 millj­arða aðhaldsaðgerðir í rekstri hins op­in­bera til að draga úr þenslu og verðbólguþrýst­ingi. Stjórn­völd telja afar mik­il­vægt að gera allt sem í þeirra valdi stend­ur til að sporna við verðbólgu. Sam­keppnis­eft­ir­litið hef­ur meðal ann­ars hafið upp­lýs­inga­öfl­un um þróun verðlags á helstu mörkuðum, til að meta hvort verðlags­hækk­an­ir kunni að stafa af ónægu sam­keppn­is­legu aðhaldi eða óeðli­leg­um hvöt­um. Sér­stök áhersla er lögð á dag­vörumarkað, eldsneyt­is­markað og bygg­ing­ar­vörumarkað. Það ger­ir Sam­keppnis­eft­ir­lit­inu auðveld­ara um vik að greina óhag­stæð ytri áhrif á verðþróun eða greina hvort verðhækk­an­ir kunni að stafa af mögu­leg­um sam­keppn­is­bresti á viðkom­andi mörkuðum. Að auki hef­ur verið skipaður vinnu­hóp­ur til að greina gjald­töku og arðsemi bank­anna. Stór hluti af út­gjöld­um heim­il­anna renn­ur til bank­anna, í formi af­borg­ana af hús­næðis-, bíla- og neyslu­lán­um auk vaxta og þjón­ustu­gjalda. Sam­setn­ing þess­ara gjalda er oft flók­in, sem ger­ir sam­an­b­urð erfiðan fyr­ir neyt­end­ur. Því tel ég brýnt að hlut­ur þess­ara þátta verði skoðaður ofan í kjöl­inn, með vís­an til sam­keppn­isþátta og hags­muna neyt­enda. Mark­miðið er að kanna hvort ís­lensk heim­ili greiði meira fyr­ir al­menna viðskipta­bankaþjón­ustu en heim­ili í hinum nor­rænu ríkj­un­um. Það er verk að vinna til að ná tök­um á verðbólgu, því að tekju­lægstu heim­il­in og þjóðirn­ar fara iðulega verst út úr mik­illi verðbólgu.

Bjart hand­an sjón­deild­ar­hrings­ins

Þrátt fyr­ir að blik­ur séu á lofti í hag­kerf­inu er full ástæða til bjart­sýni. Efna­hags­um­svif hafa tekið vel við sér eft­ir far­sótt­ina. Hag­vöxt­ur er um 5%, út­flutn­ings­grein­ar sterk­ar sem styðja við gjald­miðil­inn og gjald­eyr­is­forði sem nem­ur um 25% af lands­fram­leiðslu. Að auki er gert ráð fyr­ir að aðhalds­samri pen­inga­stefna og rík­is­fjár­mál muni leiða til þess að á næsta ári lækki verðbólg­an. Í ná­granna­lönd­un­um er mik­ill ótti við að fram und­an sé tíma­bil sam­spils stöðnun­ar og verðbólgu (e. stag­flati­on), en eng­in merki eru uppi um slíka stöðnun í okk­ar hag­kerfi. Nokkr­ir veiga­mikl­ir þætt­ir ættu einnig að vinna með efna­hags­kerf­inu.

Í fyrsta lagi eru heild­ar­skuld­ir rík­is­sjóðs rúm­lega 40% af lands­fram­leiðslu, en til sam­an­b­urðar eru skuld­ir Þýska­lands um 60% og Ítal­íu um 140%. Áætlað er að skulda­hlut­fall rík­is­sjóðs verði komið í 33,4% í árs­lok 2023. Er­lend­ar skuld­ir rík­is­sjóðs eru mjög lág­ar og auk þess er hrein er­lend staða þjóðarbús­ins með allra besta móti í ljósi mik­illa eigna hag­kerf­is­ins í út­lönd­um. Í öðru lagi er Ísland með sjálf­stæða pen­inga­stefnu sem þýðir að við get­um hreyft stýri­vexti hraðar en mörg önn­ur ríki og sér í lagi í sam­an­b­urði við þau sem eru aðilar að mynt­banda­lagi Evr­ópu. Þess má geta að verðbólga inn­an ein­stakra ríkja banda­lags­ins nem­ur allt að 20%. Ítal­ía greiðir 1,9 pró­sentu­stig­um meira en Þýska­land í vöxt­um af láni til tíu ára, nærri tvö­falt meira en sem nem­ur álag­inu í árs­byrj­un 2021! Ljóst er að sama vaxta­stefn­an á ekki við öll ríki Evr­ópu­sam­bands­ins og munu þau skuld­sett­ustu geta lent í veru­leg­um erfiðleik­um. Í þriðja lagi, vegna góðs geng­is út­flutn­ings­grein­anna hef­ur gjald­miðill­inn okk­ar staðist ágjöf­ina sem felst í óviss­unni. Í fjórða lagi er Ísland stór­fram­leiðandi á þeim vör­um sem vönt­un er á; ann­ars veg­ar mat­væl­um og hins veg­ar orku. Sök­um þessa er verðbólg­an minni en ella væri. Að lok­um, þá hef­ur hag­stjórn­in verið sveigj­an­leg und­an­farið og verið í aðstöðu til að nýta rík­is­fjár­mál­in til að styðja við hag­kerfið á far­sótt­ar­tím­um en draga nú úr þátt­töku þess í út­gjöld­um og fjár­fest­ing­um til að halda aft­ur af verðbólg­unni.

Efna­hags­stjórn­inni næstu miss­eri má líkja við stýra skipi í öldu­róti. Þrátt fyr­ir að skyggnið geti verið slæmt, þá skip­ir mestu máli í hag­stjórn­inni að huga vel að grunn­innviðum og gera það sem þarf. Rík­is­stjórn­in hef­ur sýnt það í verki í gegn­um þann ólgu­sjó sem far­sótt­in var að hún gat far­sæl­lega siglt á milli skers og báru. Næstu aðgerðir í efna­hags­stjórn­inni munu all­ar miða að því að ná utan um verðbólgu­vænt­ing­ar og ef all­ir ákveða að taka þátt í þeirri veg­ferð, þá mun okk­ur farn­ast vel.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst á mbl.is 2. júlí 2022.